De Zandstraatbuurt in Rotterdam, in de volksmond “de polder”, was een berucht deel van de stad waar alle aspecten van het uitgaansleven te zien was. Variété, prostitutie en ook criminaliteit. De vele verkrotte huizen waren de plaatsen waar de prostituees hun kamertjes huurden.
Hier woonde het arme deel van de Rotterdamse bevolking, waaronder een groot aantal Joodse Rotterdammers. Die Joodse Rotterdammers woonden er overigens wel, maar dat houdt niet in dat ze participeerden in de prostitutie en de criminaliteit. M. J. Brusse in Het rosse leven en sterven in de Zandstraatbuurt (1917): “Toch is de zondagsstemming niet volkomen in de Zandstraat en de buurt, omdat je er immers zoveel “Jodemenschen” hebt wonen, die daar nu eenmaal thuis zijn geworden, van ouder op ouder, – en dan kan je zo buiten de knussigheid en dat drukke vertier niet meer aarden in die eenzelvige stille, nieuwe wijken. En in den polder woon je goedkoop. Bovendien hebben ze hier hun negotie van hun bedrijfjes, die hooren in de polderbedoeling…al zijn ze zelf van de polderzeden en gebruiken ook asjeblieft niet gedien! Naarstig, hulpvaardig, erg beste buurtjes, altijd vriendelijk, beleefd en vol geintjes, – maar van datte? – nee niks hoor: -dat benne Jodenmenschen! Zoo hoor je, als je er ’s rondvraagt, de Polderbewoners zelf dadelijk de onderscheiding maken. Want ze mogen die Joodsche gezinnen best lijden; ze hooren er zoo bij, – en toch: “Jodemenschen” beteekent hier zoveel als fatsoenlijk, buiten ’t lichte leven en de rooverij. Al mogen er dan onder de publieke vrouwen ook wel enkele Jodinnen zitten. Maar dat is toch een zeldzaamheid”.
Een van de straten in de Zandstraatbuurt, het Rode Zand, werd genoemd naar een zandplaat in de Maas waarvan het zand een wat rode kleur had. De loop van de Nieuwe Maas, met de duidelijke meanders in dit deel van de rivierloop, is dus in de loop van de geschiedenis anders geweest.
De Zandstraatbuurt bestond uit een groot aantal stegen en sloppen, op bovenstaande kaart tussen de (Cool)Vest – nu Coolsingel en de Delftse Vaart. Op een oppervlakte van 1,68 ha boden de (merendeels) krotten plaats aan 587 huishoudens en 2500 bewoners. Dat in 250 huizen en 700 woningen. Daarnaast waren er in deze buurt veel pakhuizen, zeker 150.
Het einde van de Zandstraatbuurt
De Zandstaatbuurt was een vlek op het blazoen van een zichzelf respecterende stad die Rotterdam wilde zijn. In 1872 werd de Nieuwe Waterweg geopend, in dezelfde tijd nam Lodewijk Pincoffs het initiatief voor twee haven op Zuid en de stad was rond de eeuwwisseling een snel groeiende place-to-be. De prostitutie en de penoze waren geen visitekaartje. De stad had ook een nieuw stadhuis nodig, het stadhuis op de Kaasmarkt was te klein. Om het nieuwe stadhuis – en het nieuwe postkantoor – te bouwen op de locatie van de Zandstraatbuurt was twee vliegen in een klap. Een nieuw stadhuis aan de boulevard die de Coolvest na demping moest worden én het wat naïeve idee dat door de afbraak van de buurt de penoze en de prostitutie zou verdwijnen. Ja, wel op die locatie maar deze activiteiten zouden zich alleen maar naar een ander deel van de stad verplaatsen. Op 13 mei 1909 werden de plannen van burgemeester Zimmerman goedgekeurd voor een nieuw Stadhuis, een niet postkantoor, demping van de Coolvest en de afbraak van de volkswijk. Een afbraak die stukje bij beetje zou plaatsvinden, beginnend aan de kant van het Hofplein en in 1940 bij het bombardement ‘voltooid’ door de nazi’s.
Joodse bewoners
De Joodse bewoners van deze buurt maakte voor een behoorlijk deel gebruik van de synagoge aan de Gedempte Botersloot.
Tussen 1911 en 1913 werd een groot deel van dit gebied afgebroken om plaats te maken voor het nieuwe stadhuis, hoofdpostkantoor en beurs. Een luchtfoto van voor de oorlog van -deels- deze buurt en het Hofplein is hier te zien. Een cartografisch document uit 1836 hier. Op de site wordt de deze buurt op de volgende plaatsen genoemd:
synagoges:
chewresjoels
varieté en muziek
Louis Bannet
Esther de Boer – van Rijk
Carolina Dassi
Mark Dassi
Polly Dassi
Heintje Davids
Louis Davids
Leo Fuld
Maupie Staal
Samuel Suisman
sport
Leen Sanders
De Zandstraatbuurt bestond uit de volgende straten:
Blindemanswatertje
Coolvest / Coolsingel
Fransche Water
Haagseveer
Halvemaanstraat
Hofstraat
Kikkersteeg
Kleine Leeuwenlaan
Krattensteeg
Korte Wagenstraat
Leeuwenlaan
Leeuwenstraat
Nieuwesteeg
Raamstraat
Paddengang
Peperstraat
Rode Zand
Schavensteeg
Sint Laurensstraat
Spinhuiswater
Steiger
Trouwsteeg
Vierwindenstraat
Weste Wagenstraat
Weezenstraat
Zandstraat
Zwane(n)steeg
Luchtfoto
Zandstraatbuurt en Hofplein
bron:
wikipedia,
M J Brusse in “Het rosse leven en sterven in de Zandstraatbuurt” (1917),
engelfriet.net
gepubliceerd:
29 april 2016
laatst bijgewerkt:
23 oktober 2021