Rotterdam maakte na 1872, toen de Nieuwe Waterweg geopend werd, een snelle groei door. Ook de Joodse bevolking van de stad groeide, trok naar nieuwe wijken en in deze wijken werden al snel kleine chewresjoeltjes (verenigingssynagoges) geopend.
De Joodse gemeente opende in 1891 een nieuwe synagoge aan de Gedempte Botersloot 67 met maar liefst 510 zitplaatsen. Het ontwerp van de synagoge was van architect W. C. Coupijn. Aan de achterzijde van de sjoel, in de 2e Lombardstraat, was de godsdienstschool gevestigd. In 1894 was de heer Nathan Alter er de vice-voorzanger. In 1938/1939 werd de sjoel ingrijpend verbouwd en vergroot.
| Nathan Alter Nathan Alter werd in Den Haag geboren op 3 december 1842 en huwde in 1876 met Johanna van Leeuwen (1 januari 1844). Ze kregen zeker twee kinderen; Adolph (29 januari 1877) en Evaline (4 augustus 1878). Zij woonden onder andere op de Lange Torenstraat 264. |
Reden voor het bouwen van deze sjoel aan de Botersloot was dat veel Joodse inwoners niet meer in de buurt woonden van de sjoel aan de Boompjes. De afstand tot die sjoel werd te groot, zeker omdat gelovigen zich aan de voorschriften wilden houden en geen gebruik wilden maken van openbaar vervoer op de sjabbat. Door het teruglopende bezoek werd de sjoel aan de Boompjes niet meer dagelijks gebruikt.
Restauratie / verbouwing
De plannen rond de verbouw van de synagoge aan de Botersloot, in 1938 uitgevoerd, was uiteraard iets dat in het Nieuw Israëlietisch Weekblad stond:
‘De gerestaureerde Botersloot Synagoge
Op den eersten avond van Rousj Hasjono zal de Botersloot- Synagoge, nadat deze vanaf Sjowoengous aan den dienst was onttrokken, weder voor de diensten geopend worden. Een algeheele verbouwing en restauratie van het interieur der Synagoge is in dit tijdperk tot stand gekomen. Een groote verandering in het bedehuis is hierdoor ontstaan. De heeren-galerijen zijn verdwenen en tevens de zich vroeger in sjoel bevindende trappen.
In plaats hiervoor zijn nieuwe galerijen gebouwd, die ruim 200 dames-zitplaatsen bevatten en is de vroegere dames-afdeeling, die gedurende een twintigtal jaren een noodoplossing is geweest, verbouwd en uitgebreid tot een nieuwe trouwzaal, die op feestdagen en bij bijzondere diensten aan de sjoel kan worden toegevoegd ter verkrijging van een grooter aantal heeren-zitplaatsen. De nieuwe damesgalerijen vinden hun toegang thans door een gang buiten de sjoelruimte en zijn direct door de nieuwe hoofdhal te bereiken.
Beide galerijen krijgen aparte toiletinrichtingen. Voor de heeren wordt een afzonderlijke toiletinrichting aan de achterzijde van het kerkgebouw aangebracht, door een hal van de sjoelruimte gescheiden. De verlichting is verder geheel gemoderniseerd, de wanden van het intérieur zijn geheel van eiken betimmering voorzien geworden, terwijl ook de vloerbedekking een algeheele verandering heeft ondergaan. Het geheel zal aan den eeredienst zeer ten goede komen, terwijl des winters de nieuwe centrale verwarming den bezoekers ongetwijfeld aangenaam zal zijn.
Het ligt in de bedoeling om direct na Soekous aan te vangen met slooping van het voorgebouw en het optrekken daarna van de nieuwe hoofdhal. De naast het bedehuis gelegen nieuwe administratiegebouwen naderen hun voltooiing, zoodat verwacht mag worden, dat deze eveneens binnen afzienbaren tijd in gebruik zullen kunnen worden genomen’.
De verbouwing werd in 1938 uitgevoerd. De eerste steen hiervoor werd door Jacob Sanders, geholpen door de architect Jacob van Gelderen, gelegd in september 1938. Van Gelderen liet de panden op Botersloot 69 en 79 slopen, alsmede de voorzijde van de synagoge, om zo een geheel nieuwe hoofdingang en voorplein te creëren.
De laatste viering van Rosj Hasjana en Jom Hakippoerim
De laatste keer dat Joods Nieuwjaar en Jom Kippoer in deze synagoge gevierd werd was in het Joodse jaar 5700. Onlangs dook een toegangsbewijs voor deze viering op van Adah Elisabeth Cohn – Polak (Tilburg, 25 december 1919), na haar overlijden op 101-jarige leeftijd op 10 maart 2021 in Israël. Adah had het bewijs altijd bewaard, in een gebedsboek voor Jom Kippoer. In 5700 – 1939 – viel Rosj Hasjana op 3 en 4 oktober, Jom Kippoer op 12 oktober. Bovenaan het bewijs van toegang staat p/a Hr. Zilversmit. Dit betreft waarschijnlijk Maurits Zilversmit (Hengelo, – Westerbork, ), de voorzitter van de Joodse gemeente.
Einde synagoge
Zowel de synagoge aan de Boompjes als die aan de Botersloot hebben bestaan tot het bombardement van mei 1940. Het kerkelijk bad, de mikwe, doorstond het bombardement wel en werd volgens een krantenbericht van juli 1940 opengesteld om vaatwerk in te touwelen (koosjer te maken).
 |
 |
Deels in gebruik tijdens de oorlog
Het gegeven dat een deel van de synagoge na het bombardement – de mikwe bijvoorbeeld – nog gebruikt kon worden werd wellicht veroorzaakt door een gegeven dat in Der Israelit van 9 juni 1938 werd beschreven.
De krant berichtte het volgende:
‘Brief uit Holland
Synagoge met schuilkelder,
Amsterdam, 3 juni.
Ter gelegenheid van de verbouw van de Grote Synagoge in Rotterdam en de toevoeging van een huis voor de gemeente (kehille) besloot het Uitvoerende Orgaan van de Joodse gemeente na ruggespraak met de Burgemeester en Wethouders van Rotterdam, de grote kelder van de synagoge tot een gas- en bomveilige schuilkelder om te bouwen.
Naar aanleiding van het vijftigjarig bestaan van het Comité voor Bijzondere Joodse belangen vond in Amsterdam een feestelijke zitting plaats. De voorzitter van het comité, A. Asscher, bedankte de regering, de gemeente en de vele niet-Joden die met hun bijdrage het hulpwerk hebben ondersteund. Hij wees erop dat met de hulp van het Comité al 5000 personen via Nederland verder geëmigreerd zijn, 11.000 mensen kon met met raad en daad terzijde staan. Daarvoor werden in de laatste vijf jaren ƒ 323.000 gebruikt, voor de ondersteuningen ƒ 1.515.000 en aan leningen ƒ 65.000. Hulp kwam onder andere van de kant van het Joint Distribution Comittee, de Hichem en de Council for German Jewry. De opperrabbijn van Amsterdam richtte een schrijven aan de gemeente in welk hij opriep om met giften de uit Oostenrijk gevluchte Joden te ondersteunen.’
Uit dit bericht blijkt dat de kelder van de synagoge versterkt was en dit was vermoedelijk de reden dat een deel van de synagoge ook na het bombardement nog in gebruik kon blijven. Volgens een krantenbericht in het Nieuw Israëlietisch Weekblad kon het mikwe worden gebruikt voor het touwelen van vaatwerk (kasjeren, koosjer maken), maar niet als ritueel bad voor personen.
Lees verder over een treurig incident in 1898.
bron:
gemeentearchief Rotterdam,
Hausdorff, D. Jizkor, Platenatlas van drie en halve eeuw geschiedenis van de joodse gemeente in Rotterdam van 1610 tot ca. 1960 (Baarn 1978)
Nieuw Israëlietisch Weekblad, 23 sep 1938, de gerestaureerde Botersloot-synagoge
ibidem, 26 juli 1940, touwelen
wikipedia
“Alter voorzanger”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1894/11/30 00:00:00, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 14-02-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010858379:mpeg21:p006
Brief aus Holland, Der Israelit: ein Centralorgan für das orthodoxe Judenthum (Mainz, 9 juni 1938) Nr. 23, seite 5 met dank aan Han de Bruijne
Eerste steen, Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen; uitgegeven vanwege de Vereeniging van Joodsche Wetenschappen te Rotterdam, jrg 59, 1938, no 38, 23-09-1938. Geraadpleegd op Delpher op 26-08-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005429091:00001.
Interieur synagoge Botersloot, Interieur synagoge Botersloot, Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen; uitgegeven vanwege de Vereeniging van Joodsche Wetenschappen te Rotterdam, jrg 61, 1930, no 15, 11-04-1930. Geraadpleegd op Delpher op 22-11-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005426015:00001.
HET TOUWELEN VAN VAATWERK. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 26-07-1940, p. 8. Geraadpleegd op Delpher op 15-01-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010858242:mpeg21:p008.
Stadsarchief Rotterdam, bouwtekeningen synagoge Botersloot 1890 d.d. 29 juli 1890, dossier 1890-0493 / 1506.
DE VERBOUWING VAN DE SYNAGOGE. Aan de Ged. Botersloot.. “Rotterdamsch nieuwsblad”. Rotterdam, 26-10-1937, p. 10. Geraadpleegd op Delpher op 13-08-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB32:164687047:mpeg21:p00010.
Illustratie:
Hausdorff, D. Jizkor, Platenatlas van drie en halve eeuw geschiedenis van de joodse gemeente in Rotterdam van 1610 tot ca. 1960 (Baarn 1978)
Synagoge Botersloot interieur 1931. Collectie Stadsarchief Rotterdam beeldbank 4100_XVIII-420-00-01-1-TM-3
Synagoge Botersloot 1931. Collectie Stadsarchief Rotterdam Beeldbank 4100_XVIII-420-00-01-1-TM-3
Synagoge Botersloot 1941. © A. M. de Jong, met vriendelijke toestemming d.d. 19 augustus 2020.
Brief aus Holland, Der Israelit: ein Centralorgan für das orthodoxe Judenthum (Mainz, 9 juni 1938) Nr. 23, seite 5 met dank aan Han de Bruijne
afbeelding toegangsbewijs Rosj Hasjana en Jom Kippoer met dank aan Lena Neumark-Spitz (9 september 2021)
Eerste steen, Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen; uitgegeven vanwege de Vereeniging van Joodsche Wetenschappen te Rotterdam, jrg 59, 1938, no 38, 23-09-1938. Geraadpleegd op Delpher op 26-08-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005429091:00001.
Interieur synagoge Botersloot, Interieur synagoge Botersloot, Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen; uitgegeven vanwege de Vereeniging van Joodsche Wetenschappen te Rotterdam, jrg 61, 1930, no 15, 11-04-1930. Geraadpleegd op Delpher op 22-11-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005426015:00001.
HET TOUWELEN VAN VAATWERK. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 26-07-1940, p. 8. Geraadpleegd op Delpher op 15-01-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010858242:mpeg21:p008.
gepubliceerd:
29 februari 2016
laatst bijgewerkt:
13 augustus 2024