Van 1 december 1858 tot 4 oktober 1953 was op de plek van de huidige Maasboulevard en het voormalige Tropicana het Station Rotterdam Maas gesitueerd. Dit kopstation was met kopstation Rotterdam Delftse Poort en Rotterdam Hofplein een van de drie grote treinstations in de stad. Het station Rotterdam Maas was het eindpunt van de verbinding met Gouda en Utrecht van de spoorlijn die geëxploiteerd werd door de Nederlandsche Rhijnspoor Maatschappij. Via deze spoorlijn en dit station kwamen veel Joden uit Oost-Europa naar Rotterdam om vervolgens te emigreren naar onder andere de Verenigde Staten. Daarmee speelde dit station een belangrijk rol in de Joodse geschiedenis van Rotterdam en de geschiedenis van de emigratie.
Tijdens het bombardement van 14 mei 1940 werd het station zwaar beschadigd. Met lapwerk en noodvoorzieningen kon men het station operationeel houden. Vanaf het moment dat de spoorlijn uit Utrecht verlegd werd via Nieuwerkerk aan de IJssel en Rotterdam Noord was er een betere aansluiting met Rotterdam Centraal (dat op de plek van Rotterdam Delftse Poort ligt) en werd Station Rotterdam Maas overbodig en kon worden afgebroken. De vrijgekomen ruimte werd gebruikt voor de aanleg van de Maasboulevard en de weg ernaast.
Aankomststation gerepatrieerden
De Joodse geschiedenis van dit station is niet compleet zonder dit stuk van het verhaal. In het Nieuw Israëlietisch Weekblad van 13 juli 1945 verscheen een artikel over een noodopvang voor de mensen die uit de kampen terugkeerden in Rotterdam. Deze noodopvang was gevestigd in een herenhuis aan de Heemraadssingel. Dit spoorstation werd met name genoemd als het station waar men in Rotterdam aankwam. Letterlijk stond er: ‘Waar komen de gasten vandaan? Uit alle mogelijke en onmogelijke kampen: Dachau, Buchenwalde, Bergen-Belsen, Auswitz, Theresienstadt, Zwitsersche kampen etc. Aan het Maasstation worden ze opgevangen door leden van de J.C.C., die er voor zorgen, dat de formaliteiten zoo snel mogelijk vervuld worden en ze dan verder per auto en speciale tram naar het Joodsche Noodtehuis vervoert’.
De genoemde J.C.C. was de Joodse Coördinatie Commissie, de instelling die was opgericht om het repatriëren te coördineren. Deze instelling heeft dezelfde naam als de Joodse Coördinatie Commissie die na het oprichten van de Joodse Raad door de bezetter verboden werd, maar is niet de opvolger van deze J.C.C.
Pensions
Veel van de landverhuizers die Rotterdam als tussenstation hadden verbleven na hun aankomst in een van de vele landverhuizerspensions. Deze waren van geheel verschillende kwaliteit, van heel behoorlijk tot pensions waar een krakkemikkig bed geboden werd en waarmee dan ook alles gezegd was. Pension Linnewiel, van Nathan Spreekmeester (Rotterdam, 1 december 1876 – Rotterdam, 28 februari 1928) en Leentje Speekmeester – Linnewiel (Leeuwarden, 4 april 1870), was een van de pensions en adverteerde in 1915 met nevenstaande annonce. Met het adres Oostzeedijk 245b lag dit pension nabij het treinstation.
Aankomststation landverhuizers
De landverhuizers die rond het begin van de twintigste eeuw aankwamen op het Maasstation waren doorgaans in een deplorabele toestand. Men verliet het land van herkomst vaak op de vlucht voor de pogroms. Een verslag hierover was te vinden in het Nieuw Israëlietisch Weekblad van 14 februari 1908:
‘Een treurigen aanblik levert nog dikwijls het Rotterdamsche Maasstation, als de Joodsche landverhuizers aankomen, die naar Amerika willen. Zie ze neerzitten te midden van armzalige bundels bagage, met minachtende nieuwsgierigheid door medereizigers bekeken, het hopeloos droeve in hun oogen zegt meer dan talrijke berichten van Jodenvervolging in Rusland en elders, ze zien naar het verre Westen, nog altijd is de trek naar Amerika, een trek, die hoe langer hoe hopeloozer wordt.
Hoe anders zal het zijn, als het doel vaster geworden, als een „Jodenland” georganiseerd, door hen gekoloniseerd zal worden, want werken willen ze, als er maar gelegenheid toe is. _Een „Jodenland”…. gelegen in een van de vijf werelddeelen ziedaar het ideaal van de ‘Ito’.
(Ito = Jewish Territorial Organisation, begonnen in 1903 en formeel opgericht in 1905 door de Britse politicus en auteur Israël Zangwill, samen met Lucien Wolf).
Op het station werden de landverhuizers opgevangen door personen die voor de logementen werkten en met trachtte op deze manier klanten te werven. Het verblijf in de stad duurde dan tot de passage geregeld was en men kon vertrekken naar het nieuwe vaderland.
bron:
“Het Joodsch Noodtehuis te Rotterdam”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 13-07-1945. Geraadpleegd op Delpher op 10-01-2019, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010858259:mpeg21:a0019
algemene informatie Station Rotterdam Maas via wikipedia (geraadpleegd 10 januari 2019)
“Advertentie Linnewiel”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 05-03-1915. Geraadpleegd op Delpher op 10-01-2019, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010859555:mpeg21:a0016
ITO via column Eldad Kisch, 6 mei 2016 bij Crescas via https://www.crescas.nl/blog/webcolumnkisch/ntzoz/ITO-land/ (geraadpleegd 10 januari 2019)
“Joodsche Kiekjes. VI. Joodsche Territoriale Organisatie.”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 14-02-1908. Geraadpleegd op Delpher op 10-01-2019, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010872596:mpeg21:a0023
“Advertentie Hornemann”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 16-12-1904. Geraadpleegd op Delpher op 10-01-2019, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010871662:mpeg21:a0010
Stadsarchief Rotterdam, gezinskaart Spreekmeester NL-RtGAR_494-03_851-450_0484755R.jpg
illustratie:
“Advertentie Linnewiel”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 05-03-1915. Geraadpleegd op Delpher op 10-01-2019, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010859555:mpeg21:a0016
“Advertentie Hornemann”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 16-12-1904. Geraadpleegd op Delpher op 10-01-2019, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010871662:mpeg21:a0010
Maasstation 1905, Collectie Stadsarchief Rotterdam 4029_PBK-1983-1109.
gepubliceerd:
10 januari 2019
laatst bijgewerkt:
2 februari 2023