De oprichters en de eerste leden van de voetbalclub Sparta woonden in de wijken Stadsdriehoek, Cool, Rubroek en Crooswijk. Zeker in Cool en de Stadsdriehoek woonde een groot deel van de Joodse bevolking van Rotterdam. Het kan bijna niet anders of Sparta heeft ook een Joodse geschiedenis.
De Rotterdamsche Cricketclub Sparta werd op 1 april 1888 opgericht in de tuin van de familie Harteveld Hoos aan het Oostvestplein 11. Het Oostvestplein lag ongeveer waar nu de Goudsesingel en het Oostplein elkaar kruisen. In juli 1888 kreeg de club een voetbal geschonken en de naam van de vereniging werd direct veranderd in de Rotterdamsche Cricket & Football Club Sparta.
Sparta staat bekend om haar stadion, “Het Kasteel”, in de wijk Spangen. In 1888 bezat de vereniging dit stadion nog niet, de eerste versie van Het Kasteel dateert van 1916. In 1998-1999 werd Het Kasteel zo ingrijpend verbouwd dat daardoor het stadion bijna volledig herbouwd werd.
Voordat Sparta in Spangen neerstreek heeft de vereniging op verschillende plaatsen in de stad een onderkomen gehad. In 1889 wordt een van de eerste locaties gevormd door De Heuvel, de plaats waar nu de Euromast staat. In 1893 ging men naar de Schietbaan, in 1894 naar het Schuttersveld in Crooswijk en in 1906 naar de Prinsenlaan. In 1916 volgde de verhuizing naar Spangen en naar “Het Kasteel”. Sparta is door al deze verhuizingen zeker niet een club van de wijk Spangen, ze heeft immers op vele locaties in de Maasstad gezeten. Het Kasteel werd het middelpunt van de later gebouwde huizen in deze wijk, de club zelf kende vele sportieve hoogtepunten. Een absoluut dieptepunt kwam in de Tweede Wereldoorlog.
Verboden voor Joden
Op 27 september 1941 werd het bord “Verboden voor Joden” over de gehele breedte van de hoofdingang van Het Kasteel aangebracht. Op 15 september 1941 had de bezetter bepaald dat Joden niet meer in het openbaar mochten sporten. En, zoals over al in land, gold dit ook voor Sparta. Er moesten nogal wat Joodse leden, zo’n 80, verplicht hun lidmaatschap beëindigen. De Joodse afkomst was voor de oorlog geen issue en toen de Joodse leden hun lidmaatschap moesten opzeggen werd duidelijk hoe groot de Joodse aanhang van deze club was. Nóg duidelijker werd dit in 1945 toen bleek hoeveel leden van Sparta – Joods en niet-Joods – in de oorlog waren omgekomen. Een overzicht daarvan in het stuk “plaquette” van dit artikel.
Louis Weinthal
Het verhaal over Louis Weinthal (Rotterdam, 25 februari 1868 – Parijs, oktober 1937) staat elders op de site en van hem is bekend dat Sparta zijn club was. Hij speelde een belangrijke rol voor de club, zowel op sportief als bestuurlijk terrein. Louis Weinthal was voor Sparta in 1890 tweemaal landskampioen, op de 100 meter en in verspringen, en Weinthal was de eerste grote sponsor van Sparta. Tot december 1907 was Louis voorzitter van Sparta. Weinthal had 5 sigarenmagazijnen in Rotterdam en nog een flink aantal in andere Nederlandse steden.
Het kasteel in de oorlog
Zowel na het bombardement van 1940 als na het bombardement van 1943 werd Het Kasteel gebruikt door het Rode Kruis. Bewoners van Rotterdam die bijna alles kwijt waren geraakt konden hier terecht. Verder werd Het Kasteel in 1943, 1944 en 1945 gebruikt als centraal voedseluitdeelpunt voor de bewoners van de omliggende wijken. Na de bevrijding maakten de geallieerden gebruik van het terrein.
Plaquette
Op 23 oktober 1941 moesten circa 80 leden van Sparta hun lidmaatschap opzeggen omdat ze Joods waren. Daarnaast staat een deel van hen op een plaquette, waar zowel Joodse als niet-Joodse leden van Sparta vermeld zijn die in de oorlog zijn omgekomen. Deze plaquette is hier afgebeeld. Met behulp van gezinskaarten in het Stadsarchief Rotterdam en de website Joodsmonument is bij een deel van hen te achterhalen wie het waren en wat er met hen gebeurde. Naarmate een naam vaker voorkomt in het stadsarchief is het niet met zekerheid vast te stellen of de naam op de plaquette die betreffende persoon is, in dat geval is “waarschijnlijk” toegevoegd aan het overzicht. Als adres is de laatste vermelding van de gezinskaart aangegeven, en dit kan verschillen met het adres op Joodsmonument.nl. Verder de lijst is aangevuld met namen die op Joodsmonument.nl staan en namen uit nader onderzoek. De schuingedrukte namen zijn namen van Joodse leden, die recht gedrukte namen die van niet-Joodse leden.
Bella, Albert de la (Rotterdam, 31 maart 1924 – Mauthausen, 16 december 1942), Mathenesserlaan 468a,
Biene, Marinus Leonard van (Rotterdam, 28 september 1901 – Sobibor, 2 juli 1943), procuratiehouder, Allard Piersonstraat 55c,
Bierschenk, Nathan (Leeuwarden, 9 februari 1875 – Auschwitz, 14 januari 1943), Zwaanshals 333c,
Boekbinder, Abraham Herman (waarschijnlijk Rotterdam, 29 december 1867), Burg. Meineszlaan 98a,
Boomsma, Reinder (Schagen, 19 juni 1879 – Neuengamme, 26 mei 1943), kolonel,
Brandel, Levie (waarschijnlijk Rotterdam, 16 april 1913 – Lublin, 30 november 1943), Jonker Fransstraat 29a,
Brandel, Mozes (Rotterdam, 20 januari 1871 – Auschwitz, 19 oktober 1942), Jonker Fransstraat 71a,
Brandon, Aron (waarschijnlijk Rotterdam, 5 juni 1867 – Amsterdam, 22 maart 1943), Dresselhuysstraat 26b
Cats, Louis (waarschijnlijk Rotterdam, 7 oktober 1893 – Auschwitz, 28 augustus 1942), Rochussenstraat 51c,
Chottel, Joseph (Leiden, 24 augustus 1920 – 31 maart 1944), Van Oldenbarneveltstraat 112a,
Coerant, Hartog (vader van Louis; Amsterdam, 8 augustus 1889 – Sobibor, 30 april 1943), Claes de Vrieselaan 102b, groentekoopman,
Coerant, Louis (zoon van Hartog; Rotterdam, 21 augustus 1923 – Sobibor, 30 april 1943), Claes de Vrieselaan 102b,
Cohen E. is een lastige. Het kunnen meerdere personen zijn, te weten: Cohen, Elias (Rotterdam, 28 maart 1898), Spoorsingel 57a ; of Cohen, Emil (Rotterdam, – Auschwitz, ), Nolensstraat 58b; of Cohen, Emanuel (Haarlem, – Polen, ), Agniesestraat 75b, of Cohen, Ernst, (Rotterdam, – Auschwitz,
Cohen, Ernst Maurits (Rotterdam, 12 juli 1926 – Auschwitz, 30 april 1943), Mathenesserlaan 451
Dierijck, Frederik (14 april 1928),
Dort, Johan Jan van (Rotterdam, 15 augustus 1902),
Emden, Hijman van (waarschijnlijk) (Rotterdam, – Auschwitz, ), Grote Visserijplein 23,
Heijman, Levie (correcte spelling: Hijman, Levie; Amersfoort, 25 april 1882 – Sobibor, 21 mei 1943, zoon van Nathan Levie en Grietje Cohen), Aert van Nesstraat 62, winkelier in bedden,
Fogel, Moritz (Rotterdam, 15 april 1897- 1 september 1944), Hondiusstraat 209b,
Fransman, Alexander Juda (Rotterdam, 30 oktober 1909 – Auschwitz, 30 augustus 1942), Boergoensevliet 205c,
Frenkel, Hessel (Rotterdam, 20 juli 1918 – Auschwitz, 30 september 1942), Wijnstraat 11rood, Dordrecht,
Friezer, Richard (Rotterdam, 5 december 1926 – Auschwitz, 28 februari 1943) Proveniersstraat 22a,
Gelder, Jules Nathan van (Rotterdam, 8 november 1918 – Mauthausen, 10 februari 1945), Nieuwe Binnenweg 363a,
Gelderen, Michel van (broer van Joachim, Rotterdam, 10 januari 1885 – Birkenau, 1 augustus 1942), Henegouwerlaan 39b, vleeschhouwer, veehandelaar,
Gelderen, Joachim van (broer van Michel, Rotterdam, 19 oktober 1887 – Birkenau, 1 augustus 1942), Henegouwerlaan 39b, vertegenwoordiger,
Gelens, Marinus Gerardus (Rotterdam, 13 januari 1922 – Berlijn, 21 augustus 1943), magazijnbediende,
Glaser, Wolf (Rotterdam, 15 mei 1921 – Sobibor, 9 april 1943), Niersstraat 30-2, Amsterdam, technicus,
Hakkert, Mozes (boer van Ruben; Rotterdam, 30 november 1919 – Auschwitz, 30 september 1942), Vlaggemanstraat 39a, kantoorbediende,
Hakkert, Ruben (broer van Mozes; Rotterdam, 14 juli 1924 – Auschwitz, 30 september 1942), Vlaggemanstraat 39a, magazijnknecht,
Heezik, Cornelis Johannes van (Rotterdam, 22 augustus 1908), Nieuwe Binnenweg 386, tandtechniker,
Horneman, David (Rotterdam, 15 december 1911 – Sobibor, 9 april 1943), Bergselaan 374d, boekhouder,
Hijmans, Paul (Rotterdam, 4 januari 1924 – Sobibor, 9 juli 1943), Persijnstraat 9a,
Jacobs, Henry (Rotterdam, 12 april 1928 – Sobibor, 11 juni 1943),
Jokelson, Eljash (Kretingen, 5 januari 1875 – Auschwitz, 15 oktober 1942) Molenaarstraat 30a, graancontroleur,
Kaars, Eliazar Jacob van der (Amsterdam, 1 januari 1927 – 31 maart 1944), Schieweg 87c,
Kaptein, Ary (Rotterdam, 8 juni 1914), Sonmanstraat 17b, kantoorbediende,
Kaufman, Samuel (Nijmegen, 25 december 1891 – Malapane, 31 december 1943), Beukelsweg 39a,
Knap, Marcus Salomon (broer van Salomon Marcus; Rotterdam, 9 januari 1921 – Auschwitz, 30 september 1942), De Savorin Lohmanlaan 78b,
Knap, Salomon Marcus (broer van Marcus Salomon; Rotterdam, 23 november 1918 – Auschwitz, 30 september 1942), De Savorin Lohmanlaan 78b,
Korver, John Mary de (Rotterdam, 1 december 1916 – Thailand, 22 augustus 1943), wachtmeester; zoon van sterspeler Bok de Korver (Johannes Marius de Korver; Rotterdam, 27 januari 1883 – Rotterdam, 22 oktober 1957) van Sparta
Lagendaal, Pieter Johannes (waarschijnlijk Schiedam, 23 augustus 1914 – Vliegboot Y-58, 11 januari 1942),
Leefsma, Louis (Groningen, 23 juli 1926 – Auschwitz, 31 oktober 1944, Ungerplein 9a, student,
Leer, Mannes van (vader van Louis Marcel; Rotterdam, 26 mei 1891 – Auschwitz, 10 oktober 1942), Schepenstraat 20a, directeur,
Leer, Louis Marcel van (zoon van Mannes; Rotterdam, 9 juni 1925 – Auschwitz, 1 januari 1943), Schepenstraat 20a, student,
Leer, Maurits Salomon (zoon van Mannes; Rotterdam, 12 december 1927 – Auschwitz, ca 11 oktober 1942), Schepenstraat 20a,
Leeuwen, Abraham (onbekend),
Levie, Louis (Rotterdam, 26 juli 1919 – Auschwitz, 22 september 1942), Prins Frederik Hendrikstraat 16, vertegenwoordiger,
Nieuwenhuizen, Wilhelmus Gerhardus Adriaan van (Den Haag, 27 juni 1886 – Gevangenis Scheveningen, 15 december 1944), verzetsman,
Pino, Joseph Philippus (Rotterdam, 22 juni 1915 – Auschwitz, 30 september 1942, Rochussenstraat 361b, kantoorbediende,
Posner, Jacob (Rotterdam, 29 maart 1889 – Auschwitz, 2 november 1942), Noordplein 53a, koopman,
Praagh, Salomon van (Rotterdam, 4 juni 1907 – Midden-Europa, 31 maart 1944) Van Beuningenstraat 11), handelsagent,
Querido, Abraham (waarschijnlijk Rotterdam, 11 november 1888 – Birkenau, 30 september 1942) Zwaanshals 368b, koopman,
Querido, Jacob (waarschijnlijk Rotterdam, 16 juni 1875 – Rotterdam, 19 oktober 1942),
Reens, Machiel (waarschijnlijk Amsterdam, 13 juli 1886 – Auschwitz, 15 oktober 1942), Nieuwe Binnenweg 145, koopman in bloemen,
Reens, Louis (Rotterdam, 10 mei 1913 – Auschwitz, 20 september 1942), winkelbediende, tuinman,
Rippe, Hessel (Rotterdam, 25 april 1897 – Sobibor, 2 juli 1943), Proveniersstraat 76b, koopman in manufacturen,
Rippe, Hans Nico (Rotterdam, 17 maart 1926 – Sobibor, 2 juli 1943), Proveniersstraat 76b,
Samson, Barend Jacques (Hillegersberg, 26 december 1899 – Auschwitz, 6 mei 1944), Essenburgsingel 7a, handelsreiziger,
Solmanovitz, Markus (Rotterdam, 21 augustus 1895 – Sobibor, 13 maart 1943), Heemskerkstraat 32, Delft, winkeleigenaar,
Solmanovitz, Samuel (Rotterdam, 15 augustus 1898), Graaf Florisstraat 15b, koopman,
Stad, Jacob (waarschijnlijk Rotterdam, 6 februari 1907 – Auschwitz, 28 februari 1943), Schieweg 245a, reiziger in toiletartikelen, grossier,
Tunninge, Salomon (waarschijnlijk Rotterdam, 14 januari 1927 – Auschwitz, 31 oktober 1944), Eerste Pijnackerstraat 12, student,
Vader, Jan Johan Wilhelm (Den Haag, 8 maart 1897 – Rotterdam, 31 maart 1943), Schiedamsesingel 304b, arts,
Vader, Willem (Rotterdam, 25 juni 1924 – Rotterdam, 31 maart 1943), Schiedamsesingel 304b,
Vader, Jan Cornelis (Rotterdam, 3 september 1928 – Rotterdam, 31 maart 1943), Schiedamsesingel 304b
In het Rotterdamsch Nieuwsblad van 7 april 1943 staat vermeld dat Jan Johan Wilhelm Vader, zijn vrouw Ans de Kiefte en hun kinderen Willem, Catharina Maria, Johanna Wilhelmina, Jan Cornelis en Robert Ernst door een noodlottig ongeval om het leven waren gekomen.
Op 31 maart 1943 was er een bombardement op de wijken Bospolder – Tussendijken, waarbij er ca. 70 zware bommen op deze wijken terecht kwamen. De bommen werden afgeworpen door Amerikaanse bommenwerpers, het doel waren de Rotterdamse haveninstallaties in een missie tegen de bezetter.
Vieijra, Anthony Julius (Rotterdam, 31 mei 1899), Schiedamschesingel 95, koopman in koloniale waren,
Vieijra, Jacques (Rotterdam, 15 augustus 1927), Schiedamschesingel 95,
Vreede, Simon (Rotterdam, 17 maart 1913 – Wüstegiersdorf, 1 mei 1945), Mathenesserlaan 291, accountant,
Westerborg, Eduard van (Rotterdam, 6 april 1900), Mathenesserlaan 373a, koopman,
Wijze, Salomon de (Rotterdam, 13 januari 1868 – Monowitz, 15 oktober 1942), Hondiusstraat 15b,
Wijze, Benjamin Salomon de (Rotterdam, 18 juli 1900 – onbekend, 24 september 1943), Proveniersstraat 16a, koopman,
Zellermayer, Carl Martin (Arnhem, 1 juni 1904 – onbekend, 19 augustus 1942), Charlotte de Bourbonlaan 35a, afdelingschef Bijenkorf,
Zwarenstein, Abraham (vader van Simon; Strijen, 23 maart 1889 – Auschwitz, 14 januari 1943), Virulystraat 1a, handelsreiziger,
Zwarenstein, Simon (zoon van Abraham; Rotterdam, 17 juni 1915 – Sobibor, 28 maart 1943), Virulystraat 1a.
bron:
www.wikipedia.nl, lemma Sparta Rotterdam (geraadpleegd 25 december 2016)
stadsarchief Rotterdam, digitale stamboom
www.joodsmonument.nl, verschillende lemma’s
www.getuigenverhalen.nl, lemma “Het vergeten bombardement” (geraadpleegd 18 december 2016)
Haagsche Courant, 28 december 1907, Weinthal voorzitter Sparta
Geschiedenis Sparta op http://www.sparta-rvav.nl/16/historie.html (geraadpleegd 25 december 2016)
www.maxvandam.info, lemma Hijman Levie (geraadpleegd 26 december 2016)
www.oorlogsgravenstichting.nl, lemma Pieter johannes Lagendaal (geraadpleegd 26 december 2016)
illustraties:
foto bombardement van https://nl.pinterest.com/pin/319403798543274198/ (18 december 2916)
Oostvestplein: http://fotos.serc.nl/zuid-holland/rotterdam/rotterdam-18646/
foto plaquette met dank aan Pascal Pop (plaquette hangt in het restaurant Sparta Stadion).
laatst bijgewerkt:
18 mei 2020