www.joodserfgoedrotterdam.nl

De Joodse gemeente van Sliedrecht was sterk gericht op Dordrecht. De doden van de Joodse gemeente werden zelfs op de Joodse begraafplaats in Dordrecht begraven. Verder was de Joodse gemeente van Sliedrecht een relatief jonge gemeente die in 1830 werd opgericht. In 1809 telde Sliedrecht 47 Joden, in 1840 61 waarna dit aantal gestaag afnam. De Joodse gemeente van Sliedrecht kende haar bloeitijd in de negentiende eeuw en zo was een van de eerste sporen in het Nieuw Israëlietisch Weekblad de advertentie van weduwe Van Brakel die een slagersknecht zocht. Een slagerij was essentieel voor een Joodse gemeente – een kille – en deze slager was Levie Moses van Brakel (Sliedrecht, 13 oktober 1832 – Sliedrecht, 3 januari 1868) en hij was gehuwd met Saartje van Tijn (’s Gravendeel, 12 mei 1830). Levie overleed op de jonge leeftijd van 35 jaar en zijn weduwe plaatst de advertentie om de slagerij draaiend te houden. Ze had zes kinderen en woonde tot 1890 in Sliedrecht waarna ze naar Middelburg vertrekt.

Synagoge
In de eerste 15 jaar van haar bestaan werden de sjoeldiensten gehouden in een voormalige wolspinnerij en in 1845 werd de dijksynagoge gewijd, een uniek gebouw en de enige dijksynagoge die Nederland heeft. De kille (Joodse gemeente) was echter klein. Er kon regelmatig geen minjan gevormd worden en aan het begin van de vorige eeuw had de Joodse gemeente nog maar vijf leden, in 1930 telde Sliedrecht 33 Joden maar niet iedereen was lid van de gemeente. Rond 1920 raakte de sjoel in onbruik en later gaf de oorlog de nekslag aan de Joodse gemeente van Sliedrecht; vrijwel alle Joodse inwoners werden gedeporteerd en vermoord. Daarna werd vanaf ca. 1975 het rivierenlandschap rigoureus aangepakt door de verzwaring van de rivierdijken en de sjoel moest ook wijken.

De synagoge werd in 1998 in stukken gezaagd en opgeslagen en vier jaar later, 90 meter vanaf de oorspronkelijke locatie, opnieuw opgebouwd en in oktober 2003 gewijd. Het interieur hoorde niet bij deze synagoge, en komt uit de sjoel van Zaltbommel. Verder is onder in de sjoel een mikwe aangebracht. Onder aan deze pagina’s foto’s van de dijksynagoge in 2018. Meer informatie over deze unieke synagoge via deze link.

Joods Onderwijs
In 1914 werd in het Nieuw Israëlietisch Weekblad er gewag van gemaakt dat er een subsidie beschikbaar werd gesteld ten bate van het Joodse onderwijs in Sliedrecht. Dit stond in een verslag van de handelingen van de permanente commissie van het Nederlands Israëlitisch Kerkgenootschap.

Joodse inwoners van Sliedrecht voor en in de Tweede Wereldoorlog
Het ontbreken van een minjan (10 halachisch Joodse mannen) maakte het vlak voor de oorlog onmogelijk om sjoeldiensten uit te voeren. Verder had de aanzuigende werking van de grotere steden (Rotterdam en Dordrecht) er al voor gezorgd dat veel Joden vertrokken waren. Er waren nog enkele Joden in Sliedrecht.

1903

familie Frankenhuis
Rond 1904 hebben Mozes Frankenhuis (Oldenzaal, 1869 – 1959) en Flora Morisco (Numansdorp, 4 augustus 1881 – 7 april 1960) in Sliedrecht gewoond. Mozes was rijksveearts. Op 16 maart van dat jaar werd Estella Rebecca Frankenhuis geboren. Stella werd arts en trouwde op 1 oktober 1925 te Rotterdam met Maurits de Levie, arts (Amsterdam, 18 juni 1898 – Buchenwald, 1 januari 1945). Ze kregen twee kinderen, Herman Maurits (Amsterdam, 5 februari 1927 – Monowitz, 15 december 1944) en Alette Florence (Amsterdam, 5 september 1929). Het echtpaar verhuisde naar Amsterdam waar Maurits op het Daniël Willinkplein 52^hs zijn praktijk had. Stella overleed in 1997, ook haar dochter overleefde de oorlog.

Elias de Vries
Elias Joel de Vries werd in 1827 in Sliedrecht geboren en overleed daar op 85-jarige leeftijd op 22 april 1912. Elias was gehuwd met Marianna den Hartog (Barendrecht, 12 juli 1839 – Sliedrecht, 8 juni 1912). Elias en Marianna hadden vier kinderen.

A 664 (tegenwoordig Rivierdijk 414) – gezin Den Hartog.
Simon den Hartog (Sliedrecht, 19 juni 1869 – Auschwitz, 3 december 1942) was een actief man in de middenstand van Sliedrecht. Hij was handelaar in manufacturen, zat van 1925 tot 1935 in de gemeenteraad van Sliedrecht, was in 1931 locoburgemeester en zat in de ‘Sliedrechtse Middenstands Vereniging’. De zaak in manufacturen van Simon was in Sliedrecht zeer bekend en had de bijnaam ‘de winkel van Hartog de Jood’ als onderscheid met een zaak van een andere, niet-Joodse familie Hartog in Sliedrecht. Simon was gehuwd met Mietje den Hartog – den Hartog (Ridderkerk, 18 april 1870 – Auschwitz, 3 december 1942) en zij hadden vier dochters en twee zoons; Hartog (Sliedrecht, 12 mei 1896 – Auschwitz, 5 februari 1943), Simon (Siem, 1897) die op 21-jarige leeftijd stierf, Sara (Sliedrecht, 18 juli 1899 – Auschwitz, 14 september 1942), Henderijntje (Sliedrecht, 26 mei 1901 – Auschwitz, 3 december 1942), Elizabeth (1903) en Rozetta (Sliedrecht, 14 oktober 1912 – Herzliya, 12 september 1998). Dochter Sara was de echtgenote van Salomon Kleinkramer en woonde op de Merwesingel 88. Dochter Rozetta is de enige die onderdook en de oorlog overleefde. Er was ook de mogelijkheid voor Simon en zijn vrouw om onder te duiken. Dit hebben ze niet gedaan omdat ze niemand in gevaar wilden brengen.

1939

Merwesingel 88 – gezin Kleinkramer
Salomon Kleinkramer (Strijen, 8 mei 1896 – Seibersdorf, 31 maart 1943) was handelaar in leerwaren en kwam hier na het bombardement op Rotterdam van 14 mei 1940 wonen. Het gezin Kleinkramer woonde tot die datum in de binnenstad van Rotterdam, op de Roo Valkstraat 23^c, precies op de brandgrens.
Salomon was getrouwd met Sara den Hartog (Sliedrecht, 18 juli 1899 – Auschwitz, 14 september 1942) en zij hadden de volgende kinderen: Simon (Rotterdam, 7 januari 1926 – Seibersdorf, 31 maart 1943), Hartog (Rotterdam, 5 februari 1930 – Auschwitz, 14 september 1942), Siegfried (Rotterdam, 15 augustus 1931 – Auschwitz, 14 september 1942) en Mietje (Rotterdam, 30 september 1933 – Auschwitz, 14 september 1942). In augustus 1942 had de familie een onderduikadres weten te regelen. Vader en zoon Simon werden met een roeiboot door twee jonge Sliedrechters naar de andere kant van de Biesbosch gebracht, doch deze boot sloeg om. De politie merkte dat, pakte de opvarenden op en het hele gezin werd onder huisarrest geplaatst. Sara heeft nog contact met de burgemeester gehad om de mannen vrij te krijgen, maar dat lukte niet. Het gehele gezin werd via Rotterdam naar Westerbork overgebracht.

Merwesingel 91 – gezin Den Hartog
Het gezin Den Hartog waren echte Sliedrechters die al halverwege de 19^e eeuw in deze plaats waren komen wonen. Vader Hartog den Hartog (Sliedrecht, 12 mei 1896 – Auschwitz, 5 februari 1943) was handelaar in manufacturen en hij was gehuwd met Helena van der Sluis (Vlijmen, 30 april 1899 – Auschwitz, 5 februari 1943). Ze hadden twee zoons, Simon (Sliedrecht, 23 december 1927) en Emanuel (Sliedrecht, 9 februari 1931 – Auschwitz, 5 februari 1943). Vader Hartog was een van de oprichters van Voetbal Vereniging Sliedrecht. Hartog den Hartog was een zoon van Simon den Hartog (A 664).

Stationsweg 32 – gezin Van Gelderen
Jacques van Gelderen (Rotterdam, 4 juli 1903 – Birkenau, 30 september 1942) was vertegenwoordiger in papierwaren en woonde op dit adres met zijn vrouw Sophia Kleinkramer (Rotterdam, 30 juli 1901 – Auschwitz, 19 augustus 1942) en hun zoon Simon Gabriel (Rotterdam, 15 april 1935 – Auschwitz, 19 augustus 1942).

bron:
www.jck.nl, lemma Sliedrecht (geraadpleegd 4 april 2018),
Gemeente Archief Rotterdam, gezinskaart Salomon Hartog,
www.joodsmonument.nl, lemma Salomon Kleinkramer (geraadpleegd 4 april 2018)
“Staatsbedrijf der Posterijen, Telegrafie en Telefonie”, “Staatsbedrijf der Posterijen, Telegrafie en Telefonie. Hoofdbestuur”, “Naamlijst voor den interlocalen telefoondienst 1939”. [‘s-Gravenhage] : PTT, 1939. Geraadpleegd op Delpher op 04-04-2018, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMMVC01:000000032
www.joodsmonument.nl, lemma Hartog den Hartog (geraadpleegd 4 april 2018)
“Advertentie Van Brakel”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 17-01-1868. Geraadpleegd op Delpher op 05-04-2018, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010871575:mpeg21:a0014
www.joodsmonument.nl, lemma Jacques van Gelderen (geraadpleegd 5 april 2018)
www.struikelstenensliedrecht.nl, lemma familie Simon den Hartog (geraadpleegd 5 april 2018)
“Elias de Vries.”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 03-05-1912. Geraadpleegd op Delpher op 05-04-2018, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010859379:mpeg21:a0045
“VERSLAG van de Handelingen der Permanente”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 12-06-1914. Geraadpleegd op Delpher op 05-04-2018, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010859517:mpeg21:a0070
“Familiebericht Kleinkramer – den Hartog”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 15-08-1919. Geraadpleegd op Delpher op 05-04-2018, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010859744:mpeg21:a0056
“Familiebericht S H den Hartog”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 04-06-1920. Geraadpleegd op Delpher op 05-04-2018, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010859786:mpeg21:a0087
Stadsarchief Amsterdam, gezinkaart familie Frankenhuis.
“Familiebericht De Levie – Frankenhuis”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 11-09-1925. Geraadpleegd op Delpher op 05-04-2018, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010871880:mpeg21:a0105
“FAMILIE-BERICHTEN Morisco”. “Het nieuws van den dag : kleine courant”. Amsterdam, 28-01-1903. Geraadpleegd op Delpher op 05-04-2018, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010128488:mpeg21:a0086
“Gemengd Nieuws. De eerste Koekoek – Frankenhuis.”. “Bredasche courant”. Breda, 10-03-1916. Geraadpleegd op Delpher op 05-04-2018, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMSAB03:000060439:mpeg21:a0026
https://blokland.dordtenazoeker.nl/joodse_families_05f.htm (gegevens slager Van Brakel) (geraadpleegd 5 april 2018).

illustraties:
“Staatsbedrijf der Posterijen, Telegrafie en Telefonie”, “Staatsbedrijf der Posterijen, Telegrafie en Telefonie. Hoofdbestuur”, “Naamlijst voor den interlocalen telefoondienst 1939”. [‘s-Gravenhage] : PTT, 1939. Geraadpleegd op Delpher op 04-04-2018, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMMVC01:000000032
“Advertentie Van Brakel”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 17-01-1868. Geraadpleegd op Delpher op 05-04-2018, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010871575:mpeg21:a0014
“Elias de Vries.”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 03-05-1912. Geraadpleegd op Delpher op 05-04-2018, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010859379:mpeg21:a0045
“VERSLAG van de Handelingen der Permanente”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 12-06-1914. Geraadpleegd op Delpher op 05-04-2018, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010859517:mpeg21:a0070
“Familiebericht Kleinkramer – den Hartog”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 15-08-1919. Geraadpleegd op Delpher op 05-04-2018, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010859744:mpeg21:a0056
“Familiebericht S H den Hartog”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 04-06-1920. Geraadpleegd op Delpher op 05-04-2018, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010859786:mpeg21:a0087
“Familiebericht De Levie – Frankenhuis”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 11-09-1925. Geraadpleegd op Delpher op 05-04-2018, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010871880:mpeg21:a0105
“FAMILIE-BERICHTEN Morisco”. “Het nieuws van den dag : kleine courant”. Amsterdam, 28-01-1903. Geraadpleegd op Delpher op 05-04-2018, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010128488:mpeg21:a0086
foto’s dijksynagoge met dank aan Piet Buitendijk (6 april 2018)

gepubliceerd:
4 april 2018

laatst bijgewerkt:
25 november 2021