In juli 2010 kreeg ik – nadat de aandacht op deze site was gevestigd via “De Oud Rotterdammer” een historische schoolatlas uit 1908 die van Philip van Dam was.
Philip was een Rotterdammer; de atlas was sinds de oorlog in bezit van de familie Maan, Philip leerde Hebreeuws want in de atlas staan – met potlood – tal van schrijfoefeningen en de eigenaar wilde via ons laten uitzoeken of er nog familie was. Er was al een stuk voorwerk gedaan door de heer Maan. Dus een atlas met sporen van een niet bekende Joodse Rotterdammer. Een uitdaging om iets van het leven van Philip te reconstrueren.
Philip Izaac van Dam werd op 1 maart 1907 in Rotterdam geboren. Zijn vader was Izaac van Dam (Dordrecht, 15 juni 1869) en zijn moeder Debora Davidson (Beverwijk, 19 oktober 1878).
In 1896 woonde Izaac al in Rotterdam, in een straat waar veel arme Joden woonden, de Helmersstraat op nummer 9a. Hij leerde Debora kennen en trouwde met haar op 25 april 1906 te Beverwijk. Bij het huwelijk waren vier getuigen. De bruid nam Emanuel Davidson, haar neef en Jacob Davidson, haar broer mee. De bruidegom had twee getuigen, zijn broers Herman en Leonard (Lion). Tien maanden na het huwelijk later werd zoon Philip Isaac geboren.
De broer van Debora, Mozes Davidson (Beverwijk, 9 juni 1883), was al koopman in huishoudelijke artikelen en het echtpaar Van Dam – Davidson begon een luxe zaak in huishoudelijke artikelen aan de (Oude) Binnenweg 58. Ze gingen wonen op 58b.
De Binnenweg moet de omgeving zijn waar Philip zijn jeugd doorbracht en dit speelde zich voor een groot deel af in het Rotterdam van voor het bombardement. Bij het bombardement werd de winkel vernietigd en op 19 juli 1940 openden Izaac en Debora een nieuwe winkel, nu op het Rubensplein 9 te Schiedam.
Philip was toen al het huis uit, hij trouwde op 19 april 1933 met Sophia Davidson (Antwerpen, 1 augustus 1899). Philip was 26 en Sophia 33. Het echtpaar kreeg op 21 juli 1934 een doodgeboren zoon en verder kwamen er geen kinderen meer. Aan het begin van de oorlog woonden Philip en Sophia in Hillegersberg, op de Berglaan 17. Deze straatnaam werd op 16 december 1941 gewijzigd in Borchsatelaan en wanneer de nummers gelijk zijn gebleven, is het huidige pand op nummer 17 het voormalige huis van Philip en Sophia. Bij hen woonde de moeder van Sophia, Lena Norden (Delft, ), in.
Het deporteren van Joden in Rotterdam begon op 30 juli 1942. Sophia en Philip hebben aan hun oproep gehoor gegeven en gingen, denkend dat ze tewerkgesteld zouden worden in het oosten. Op 31 juli 1942 werden Sophia en Philip in Westerbork geregistreerd. Ze bleven enige tijd in Westerbork en werden op 7 augustus 1942 naar Auschwitz gedeporteerd. Daar kwamen ze op 10 augustus aan, werden te werk gesteld en werden op 30 september 1942 vermoord.
Moeder Lena werd op 26 oktober 1942 in Westerbork geregistreerd en werd op 11 mei 1943 vanuit Westerbork naar Sobibor gedeporteerd en op 14 mei, 77 jaar oud, vermoord.
De atlas
Philip heeft Hebreeuws geleerd. En het is aan te nemen dat hij zich wel eens verveelde want in de atlas staan op tal van plaatsen tekeningen en schrijfoefeningen in het Hebreeuws. De atlas kostte ooit ƒ 3,90 en “Historische Schoolatlas” wordt in Hebreeuwse tekens foutief omgezet tot “histarisje sgalatlas”. Philip zat nog niet lang op Hebreeuwse les toen hij de atlas gebruikte. Verder staat er ook een notenbalk in, die hier is nagespeeld (onderstaande afbeelding, hier “netter”). Volgens de app “Shazam” is het het lied “Lasst uns froh und munter sein“, een Duits lied voor de feestdag van de heilige Nicolaas van Myra (Sint Nicolaas). Verder ook nog een cijferlijst:
Ook een lijst met namen – wellicht de klasgenoten:
Bertha van Dorst,
Lena Hillen,
Marc v d Eerden,
Hannie v d Steen,
Jo Hollander,
Lena v d Kulk,
Philip van Dam,
Benno Knap,
Jacob Cohen,
Antoine Erkens,
Jo Schumacher,
Melaard,
Piet Woeltman,
Jan Louwman,
Jan Hoogland,
Willy Leentvaar,
Barend Bos,
Antoine in ’t Veld
Daarnaast ook nog een tekening van een brug, waarschijnlijk de Willemsspoorbrug. Aan het einde van de atlas nog een volledige bladzijde in het Hebreeuws, al vervaagd door de tijd en deze zal ooit nog eens vertaald worden.
Is er nog familie?
Aangezien Philip zonder levende kinderen overleed zijn er geen afstammelingen. Hier de stamboom. Maar toch, kent u een van deze mensen of iemand uit de stamboom of heeft u verdere informatie? Mail ons s.v.p.
Meer informatie:
Langzamerhand komt er meer informatie beschikbaar, zoals:
Jantje Soesman en Isaac Abraham van Dam hadden elf kinderen. Niet alle kinderen werden volwassen zoals in die tijd heel gewoon was.
Op nevenstaande foto staan vijf van de zes zoons die nog in leven waren in 1922.
bron:
Atlas van Philip van Dam,
met dank aan Louise Stein-Sorensen, achterkleindochter van de jongste broer, Mozes.
Scyedam Kaleida Kroniek 1940 – 1945,
stadsarchief Rotterdam,
joodsmonument.nl,
stambomen van Nederlands Joodse families,
J. Maan,
W. Timmerman,
Met dank aan Sanne Thierens voor spelen muziek.
Philip van Dam, kaart Joodsche Raad, Arolsen Archives, 130277303 (Philip VAN DAM).
Sophia Davidson, kaart Joodsche Raad, Arolsen Archives, 130277441 (Sophia VAN DAM DAVIDSON).
Lena Norden, kaart Joodsche Raad, Arolsen Archivws, 130278279 (Lena DAVIDSON NORDEN).
illustraties:
foto’s servies met dank aan W. Scheffers (email 31 oktober 2022)
gepubliceerd:
28 februari 2016
laatst aangepast:
31 oktober 2022