‘Never again is Now’, ‘Nooit Nog een keer is Nu’ is een documentaire over het verontrustend stijgen van globaal antisemitisme, vertelde door de ogen van Evelyn Markus, een Nederlands-Joodse vrouw, tegen de achtergrond van Holocaust geschiedenis. Wanneer Markus vergelijkbare ontwikkelingen zag als in de jaren dertig en het virulente antisemitisme terug zag keren naar Nederland vertrok ze met haar partner Rosa Zeegers. Ze liet het land links liggen waar haar familie vier eeuwen had gewoond en vertrok naar de Verenigde Staten. Nu ziet ze ook daar het antisemitisme schrikbarende vormen aannemen.
Evelyn Juliette Markus (1959) is een dochter van Jules Markus (Amsterdam, 1920 – Huizen, 2012) en Josephine Cats (Rotterdam, 24 januari 1922 – Huizen, 2014) en heeft twee oudere broers; Ronald (1948) en Edward (1951).
Moeder Josephine (Jopie) groeide op in Rotterdam en was een dochter van Meijer Cats (Rotterdam, 16 maart 1895) en Engeltje van Trommel (Rotterdam, 29 maart 1893). Het gezin had vijf kinderen, Josephine was de op een na jongste. De vader van Josephine was koopman in huiden en het gezin woonde vanaf mei 1926 op de Linker Rottekade 112b nadat ze volgens de archiefkaart van het Stadsarchief Rotterdam een tijd in Argentinië waren geweest. Voordat ze daarheen gingen woonde het gezin op de Linker Rottekade 114b en op 6 juli 1926 ging het gezin naar Hillegersberg, waar ze op de Molenlaan 136 woonden. Op 10 december 1943 werd vader op de Molenlaan 158 gearresteerd door de Sicherheitspolizei en Groep X en op 24 december 1943 doorgestuurd naar Westerbork. Volgens de kaart van de Joodsche Raad werd ook Josephine op die dag ingeschreven in Westerbork. Josephine leidde er het schooltje tot ze op 13 september 1944 naar Bergen-Belsen werd gedeporteerd met haar ouders en broers en zussen. In april 1945 moest het gezin in een trein die door Duitsland ging tijden, ‘het ‘Verloren Transport‘. Op 13 april 1945 werden ze bevrijd bij Farsleben.
Jules Markus overleefde de oorlog in de onderduik in het noorden van Nederland. Daar werd hij bevrijd op 16 april 1945. Drie maanden later konden Jules en Josephine elkaar weer in de armen sluiten. Jules en zijn broer Robert stichtten de eerste Nederlandse kauwgomfabriek in Amsterdam en noemde deze Maple Leaf, ter ere van de Canadese bevrijders.
Al in 1941 verloofde Josephine zich met Jules Markus maar tot een huwelijk kwam het pas op 18 juli 1946. Jules woonde in die tijd op de Waalstraat 47 in Amsterdam, Josephine op de Molenlaan 158 in Hillegersberg en na het huwelijk gingen het paar wonen op de Churchilllaan 15 in Amsterdam. Ten tijde van de geboorte van Evelyn woonde het gezin op de Rembrandtlaan 30 in Naarden.
Op 1 juli 1961 werd haar broer Ronald Bar Mitswah, hetgeen plaats vond in de synagoge op de Kromme Englaan 1 in Bussum. en drie jaar later, op 5 september 1964 werd broer Edward Bar Mitswah.
Uit de advertentie blijkt ook dat het gezin inmiddels is verhuisd en op de Nieuwe Blaricummerweg 11 in Bussum woont.
De partner van Evelyn, Rosa, herinnert zich in de documentaire de periode dat ze opgroeide. Toen ervaarde ze geen antisemitisme. Israël werd gezien als een heldhaftige natie en een Davidsster dragen kon zonder problemen. Maar langzaam maar zeker, vanaf 1967, veranderde de mening over Israël en als Jood in Nederland werd je verantwoordelijk gesteld voor de Israëlitische politiek. Daarnaast veranderde de samenstelling van de Nederlandse bevolking en ook daarmee de visie op Israël en het onterecht toedichten van een verantwoordelijkheid voor het Israëlitisch Palestijnse conflict aan Nederlandse Joden.
De aanslag op de Twin Towers op 11 september 2001 veranderde de wereld in een rap tempo. Ook in Nederland. Er kwamen discussies over het onderwijs over de Holocaust in scholen, zelfs in de Tweede Kamer. Na die tijd steeg het aantal antisemitische ‘incidenten’.
Op 2 november 2004 werd Theo van Gogh vermoord en de moordenaar liet een brief op het lichaam van Van Gogh achter waarin Ayaan Hirsch Ali werd bedreigd én de Nederlandse Joden. Het werd de dag dat Evelyn en Rosa besloten om uit Nederland te vertrekken. In 2006 vertrokken ze.
Maar ook in de Verenigde Staten stijgt het aantal hate crimes tegen Joden. Ook daar worden Joden en Joodse eigendommen aangevallen. Ook daar wordt in universiteiten niet het debat gevoerd, zoals hoort op een universiteiten, maar worden Joodse studenten dwarsgezeten en uitgesloten, vooral wanneer ze zich pro Israël opstellen. Het eerste deel van documentaire gaat over de geschiedenis van de familie, het tweede deel over de gepolariseerde huidige tijd en daarmee ‘food for thought’.
bron:
gezinspagina gezin Markus op http://www.tomverwaijen.nl/goudaenomstreken/gezinnen/gezin66853.htm (geraadpleegd 6 januari 2021).
Stadsarchief Rotterdam, Meijer Cats, 494-03 Archief van de Gemeentesecretarie Rotterdam, afdeling Bevolking: bevolkingsboekhouding van Rotterdam en geannexeerde gemeenten, inventarisnummer 851-083.
Stadsarchief Rotterdam, Meijer Cats, 63 Archief van de Gemeentepolitie Rotterdam, inventarisnummer 3507.
Stadsarchief Rotterdam, Meijer Cats, 63 Archief van de Gemeentepolitie Rotterdam, inventarisnummer 3762.
Kaart Joodsche Raad Josephine Cats via Arolsen Archives, 130270137.
huwelijk, Familiebericht. “Het Parool”. Amsterdam, 18-07-1946. Geraadpleegd op Delpher op 06-01-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ABCDDD:010828509:mpeg21:p004
geboorte Evelyn, Familiebericht. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 04-11-1959. Geraadpleegd op Delpher op 06-01-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBNRC01:000036838:mpeg21:p012
bar mitswah Ronald, Advertentie. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 23-06-1961, p. 9. Geraadpleegd op Delpher op 06-01-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010873047:mpeg21:p009
bar mitswah Edward, Familiebericht. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 21-08-1964, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 06-01-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874514:mpeg21:p006
illustratie:
huwelijk, Familiebericht. “Het Parool”. Amsterdam, 18-07-1946. Geraadpleegd op Delpher op 06-01-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ABCDDD:010828509:mpeg21:p004
bar mitswah Ronald, Advertentie. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 23-06-1961, p. 9. Geraadpleegd op Delpher op 06-01-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010873047:mpeg21:p009
bar mitswah Edward, Familiebericht. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 21-08-1964, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 06-01-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874514:mpeg21:p006
gepubliceerd:
6 januari 2021
laatst bijgewerkt:
6 januari 2021