In juli 1941 werd in Nederland de Nederlandschen Volksdienst opgericht, naar voorbeeld van de National Sozialistische Volkswohlfart in nazi-Duitsland. Het doel van de organisatie was om al het sociale werk in Nederland onder de paraplu van deze door de bezetter in het leven geroepen organisatie te brengen. Men kreeg de benodigde financiën bijeen uit collecties en Duitse subsidies. Ook in Rotterdam was de organisatie actief. In een advertentie in het Dagblad van Rotterdam van 9 oktober 1943 is een advertentie van deze organisatie geplaatst over Winterhulpwerk, een van de speerpunten van de Volksdienst. De volgende (bij)kantoren in de stad werden daarin gemeld:
bijkantoor Van Duijlstraat 38,
bijkantoor Meidoornstraat 49,
bijkantoor Joubertstraat 13,
hulppost Moeder en Kind Noordsingel 132,
hulppost Moeder en Kind Putschelaan 126.
In Rotterdam was majoor G. Knoth aan de Mathenesserlaan 408 de stedelijk directeur voor Rotterdam van deze organisatie. In het pand op de hoek met de Hooidrift was het centrale kantoor gevestigd. De organisatie had tal van activiteiten. In augustus 1941 werden zo kinderen naar de Oostmark gestuurd (deel van nazi-Duitsland) om daar een vakantie door te brengen. Hetzelfde gebeurde ook voor moeders en kinderen en de organisatie verrichtte tal van hand- en spandiensten zoals steun aan slachtoffers van bombardementen, verstrekking voedsel, kleding en babyuitzetten aan aanstaande moeders, schoolvoeding, jeugdtandverzorging, wijkverpleging, heilgymnastiek, tuberculoseonderzoek, gezinshulp, exploitatie van vakantiehuizen voor moeders en kinderen die waren overgenomen van andere organisaties waarbij het lijkt dat de bezetter vooral een menselijk en zorgzaam gezicht moest krijgen. Maar was het gezicht voor de bühne hetzelfde als achter de schermen?
Adres Putschelaan 126 was opvallend. Enkele maanden voordat de Nederlandschen Volksdienst in haar advertenties dit adres noemde was hier de zaak van opticien Jacob Polak (Rotterdam, – Auschwitz, ) gevestigd. Jacob woonde hier met zijn vrouw Rebecca Zwart (Rotterdam, – Auschwitz, ) en hun dochter Mietje Boesman – Polak (Rotterdam, – Auschwitz, ) en haar man Abraham Boesman (Rotterdam, – Auschwitz, ). Zij werden in september 1942 gedeporteerd, op dat moment was Mietje hoogzwanger. De Nederlandschen Volksdienst maakte voor deze hulppost gebruik van de woon/winkelruimte van deze Joodse familie Polak. Wat dit ook zo bij de andere adressen?
Op Noordsingel 132, waar eveneens een hulppost was gevestigd, woonde Andries Hartog Hart (Groningen, – Westerbork, ) en zijn vrouw Sara Rosenbaum (Breslau, – Auschwitz, ) en waarschijnlijk hun dochter Johanna Hart (Boston, – Auschwitz, ), eveneens een Joods gezin. Net zoals de hulppost op de Putschelaan was deze hulppost gevestigd in een huis van Joodse Rotterdammers.
De Van Duylstraat 38 was in in 1927 school A51 GLO (Gewoon Lager Onderwijs). Voor dit bijkantoor van de organisatie werd dus een school gebruikt.
Op Meidoornstraat 49 was in 1900 de firma J. P. van Wees gevestigd. Dit was een bedrijf dat met stoom bierleidingen kon reinigen. In 1928 behoorde dit adres inmiddels aan een lagere school en in het begin van de oorlog werd dit kantoor 632 van de distributie.
Het bijkantoor op de Joubertstraat 13 was eveneens een school. In 1936 was school A83 GLO hier gevestigd, ook na de oorlog werd dit gebouw als school gebruikt en nu staat er een nieuw schoolgebouw op deze locatie op Feyenoord.
De Nederlandschen Volksmilitie wordt in de geschiedschrijving nauwelijks genoemd en lijkt vooral structuur te hebben willen brengen in het sociale werk in Nederland. Maar voor een bijkantoor schrok men er ook niet voor terug om de woning c.q. het bedrijf van gedeporteerde Joden te gebruiken.
bron:
“Winterhulpwerk.”. “Dagblad van Rotterdam”. Rotterdam, 09-10-1943. Geraadpleegd op Delpher op 06-01-2018, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010312149:mpeg21:a0078
“Op zoek naar activisten”. “Rotterdamsch nieuwsblad”. Rotterdam, 31-07-1941. Geraadpleegd op Delpher op 06-01-2018, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011002712:mpeg21:a0137
“500 NEDERLANDSCHE KINDEREN NAAR DE OOSTMARK. Vanmiddag uit Den Haag vertrokken.”. “De banier : staatkundig gereformeerd dagblad”. Rotterdam, 09-08-1941. Geraadpleegd op Delpher op 06-01-2018, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010851915:mpeg21:a0120
“Rotterdam De Koninginnebrug Om hinderlijk wachten te ontgaan.”. “Voorwaarts”. Rotterdam, 19-07-1927. Geraadpleegd op Delpher op 06-01-2018, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBDDD02:000199862:mpeg21:a0064
www.joodsmonument.nl, lemma Noordsingel 132
ibidem, lemma Putschelaan 127
“Advertentie”. “Rotterdamsch nieuwsblad”. Rotterdam, 18-09-1900. Geraadpleegd op Delpher op 06-01-2018, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBDDD02:000202853:mpeg21:a0021
“Credisten.”. “Rotterdamsch nieuwsblad”. Rotterdam, 06-01-1928. Geraadpleegd op Delpher op 06-01-2018, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010514187:mpeg21:a0093
“VERPLAATSING DISTRIBUTIEKANTOOR.”. “Rotterdamsch nieuwsblad”. Rotterdam, 04-09-1940. Geraadpleegd op Delpher op 06-01-2018, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011002574:mpeg21:a0111
“Winterhulp te Rotterdam ONDER LEIDING VAN MAJOOR G. KNOTH”. “Het nationale dagblad : voor het Nederlandsche volk”. Leiden, 05-12-1940. Geraadpleegd op Delpher op 06-01-2018, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011132405:mpeg21:a0016
“BROODTENT IN DE TOLLENSSTRAAT”. “Rotterdamsch nieuwsblad”. Rotterdam, 28-05-1940. Geraadpleegd op Delpher op 06-01-2018, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011002398:mpeg21:a0145
Nederlandse Volksdienst op http://resources.huygens.knaw.nl/socialezekerheid/instellingen_en_personen/show_long/NedVolksdienst (geraadpleegd 6 januari 2018).
laatst bijgewerkt:
10 september 2019