Nathan Stranders was musicus, muziekleraar en wellicht de dirigent van het Rotterdamse synagogale koor Sjierij Jisroeil. Nathan sloot zich in de oorlog aan bij een verzetsgroep en werd twee maanden voor het einde van de oorlog gefusilleerd in Kamp Amersfoort. Nathan werd doorgaans Nico genoemd.
Nathan werd in Rotterdam op 29 mei 1906 geboren als zoon van Abraham Stranders (Charlois, 22 september 1876 – Sobibor, 23 april 1943) en Betje Levie (Amersfoort, 16 december 1878 – Sobibor, 23 april 1943). Vader Abraham was grossier en vleeshouwer, en Abraham en Betje trouwden op 2 december 1903.
Op 14 februari 1905 werd het eerste kind van Abraham en Betje geboren, Simon Abraham (Sal). Sal werd slager en vestigde zich op de Schieweg 93. Een dik jaar later volgde Nathan. Louis was de derde zoon, hij werd geboren op 27 februari 1909. Louis werd, net zoals vader, slager. Daarna volgde op 4 februari 1915 Heiman (Herman). Na de vier zoons volgde nog een vijfde kind, dochter Sophia Grietje op 29 mei 1917.
Ten tijde van de geboorte van Nathan en de andere zoons woonde het gezin op de Feijenoordstraat 19 op het Noordereiland. Ten tijde van de geboorte van Sophia woonde het gezin op de Hugo de Grootstraat 90b (bij de Goudse Rijweg).
In 1920 werd bij 
Abraham in de adresboeken vermeld dat hij grossier in vee is, het gezin woonde toen op de Jonker Fransstraat 48b, vijf jaar later op de Plantageweg 61b. In 1928 woont het gezin op de Goudescheweg 14 en in 1935 op de Hugo de Grootstraat 124b.
In 1939 woont het gezin op Hugo de Grootstraat 4b, vlak bij de Veemarkt, wat het laatste adres van het gezin is. De Hugo de Grootstraat is de straat waar Jamin en papierfabriek Cats gevestigd was, en werd zwaar getroffen tijdens het bombardement van 14 mei 1940, een deel van de oude huizen staat er overigens nog wel.
Nathan staat in 1930 apart vermeld in de adresboeken en is dan pianoleraar. In 1935 wordt hij als musicus genoemd.
Muziek
Nathan was musicus, muziekleraar, pianoleraar en uit de bronnen komt hij naar voren als een muzikaal begaafd persoon. Het is dan ook waarschijnlijk dat Nathan dezelfde persoon is als de N. Stranders die dirigent was van Sjierij Jisroeil, het koor van de synagoge. Bij dit koor was hij de eerste dirigent, en zonder slag of stoot is dat niet gegaan. Er ontstonden conflicten, waardoor eerst Stranders bleef en bestuursleden vertrokken, en later bedankte Stranders voor de eer waarbij, uit een toespraak van de toenmalige voorzitter bij de installatie van de nieuwe dirigent, een staartje van het conflict nog naar voren komt: “Ook brengt spreker dank aan den afgetreden dirigent Stranders voor alles, wat hij in deze 4 jaren gepresteerd heeft. Tot zijn spijt moet hij memoreeren, dat laatstgenoemde dirigent gemeend heeft het bestuur en koor te moeten handicappen, door auteursrechten te eischen. Het bestuur zal zich echter niet laten intimideeren en heeft reeds rechtskundig advies ingewonnen.”
Wat er precies gebeurd is, is niet te achterhalen. Wel lijkt het er op dat Nathan een man van principes was en zich niet zomaar liet wegdrukken. Wellicht was dit ook de grond om, toen hij de kans kreeg om in het verzet te gaan, deze kans aan te grijpen.
Verzet
Nathan was betrokken bij de Wageningse verzetsgroep Westland-van de Weerd. Deze groep ontstond al in het begin van de oorlog en hield zich in eerste instantie bezig met het laten onderduiken van Joden. Deze groep heeft een groot aantal mensen kunnen laten onderduiken, veel Joden uit de Amsterdamse film- en bioscoopwereld en ook anderen. Nathan was in deze groep actief, zowel in Wageningen als in Veenendaal.
Af en toe zocht, en vond, hij een schuilplaats in Wageningen. De laatste periode was hij ondergedoken bij Johanna Gölden in Veenendaal. Nathan werd opgepakt en kwam in het Polizeiliches Durchgangslager Kamp Amersfoort terecht. De groep Westland-van de Weerd bleef tot eind oktober 1944 actief.
Gefusilleerd
De aanslag op Rauter in maart 1945 lukte maar deels. Rauter werd ernstig verwond, zijn chauffeur vond de dood. Zoals gebruikelijk was de represaille van de nazi’s voor deze aanslag heftig en buiten proporties. 304 mensen werden geëxecuteerd, niet alleen op de locatie van de aanslag, Woeste Hoeve. maar ook in Amersfoort, Amsterdam, Rotterdam en de Waalsdorpervlakte.
Nathan was een van de 49 mannen die de dag na de aanslag, op 8 maart 1945, in Kamp Amersfoort werd gefusilleerd. Deze gevangenen werden aan het einde van de schietbaan begraven; na de oorlog werden ze herbegraven.
Toen Nathan gefusilleerd werd, leefde van het gezin van vader Abraham en moeder Betje alleen zijn oudste broer Simon nog. Simon werd vermoord op 9 mei 1945, in “Midden-Europa”.
verder
Simon Abraham (Sal) woonde ten tijde van de oorlog op de Schieweg 93c. Hij was gehuwd met Klaartje de Jong, en zij kregen een zoon Abram. Sal werd in Midden Europa vermoord op 9 mei 1945. Abram en Klaartje overleefden de oorlog.
Louis was gehuwd met Rosette Hartog. Louis en Rosette hadden twee dochters en woonden in Den Haag op de Anna van Buerenstraat 323. Het hele gezin is in Auschwitz vermoord.
Sophia Grietje, Fietje, was hulp in de huishouding bij het Joods Ziekenhuis op de Schietbaanlaan. Zij werd op 31 oktober 1944 in Auschwitz vermoord.
Voor Nathan is door de Stichting Joods Erfgoed Wageningen in 2012 een herinneringssteen geplaatst aan het Bowlespark te Wageningen. Nathan werd herbegraven op de begraafplaats Rusthof in Amersfoort.
Abraham Stranders was de broer van Rika Stranders. Zij trouwde met Jacob Josef Philipse.
Hanns Albin (Johann Baptist Albin) Rauter (Klagenfurt, 4 februari 1895 – Scheveningen, 25 maart 1949) was de hoogste SS en politiefunctionaris en Generalkommissar für das Sicherheitswesen in Nederland en een overtuigd antisemiet. Hij zorgde ervoor dat de rassenwetten in Nederland vergaand doorgevoerd werden.
In de nacht van 6 op 7 maart 1945 werd zijn auto bij Woeste Hoeve aangehouden. Hij overleefde de schietpartij die ontstond, en was zwaar gewond. Hij hield er littekens in zijn gezicht aan over. Er werden. Er werden ruim 300 mensen geëxecuteerd in verband met deze aanslag.
Rauter werd in een proces in 1948 ter dood veroordeeld. Dit werd op 25 maart 1949 nabij Scheveningen voltrokken.
gepubliceerd:
4 maart 2016
laatst bijgewerkt:
18 juni 2023