Mozes van Dam (Rotterdam, – Sobibor, ) werd geboren als zoon van Izaak van Dam en Emma van Dam, die in Rotterdam de hoedenzaken van Maison van Teeffelen hadden. Mozes trouwde in 1930 met Rachel Leons (Rotterdam, – Sobibor, ), dochter van Abraham Leons (Rotterdam, – Auschwitz, ) en Rosette Presser (Rotterdam, – Den Haag, ). Mozes werd Maurits genoemd en had een damesmodebedrijf (M. van Dam, Modes engros op het Spui 151 in Den Haag). Maurits en Rachel woonde in 1930 op de Torenlaan 60 in Rotterdam-Overschie en vertrokken in 1933 naar Voorburg, waar ze op de Laan van Nieuw Oosteinde 275 gingen wonen. Daar woonden ze aan het begin van de oorlog nog.
Op 23 juni 1937 kregen Rachel en Maurits een dochter, Emmy Rosette, die in het gezin Emmy genoemd werd. In de jaren voor de oorlog groeide Emmy op en het bombardement op Rotterdam van 14 mei 1940 ging aan het gezin voorbij, in tegenstelling tot veel familieleden die nog in Rotterdam woonden. Nederland capituleerde en binnen enkele maanden begonnen de anti-Joodse maatregelen, gevolgd door de eerste oproepen voor ‘werk in het oosten’. Op 22 april 1943 werd het gezin Van Dam ingeschreven in Kamp Vught; in die maand werden de razzia’s opgevoerd door de nazi’s. Maurits werd in Vught geselecteerd voor werk en kwam in het beruchte buitenkamp Moerdijk terecht, waar hij slavenarbeid verrichtte. Rachel bleef met Emmy in Vught achter (tekst gaat verder onder de foto’s).
|
|
|
|
Door het grote aantal nieuwe gevangen in Vught raakte het kindergedeelte van het kamp overvol. De kinderen zaten vanaf de kleuterleeftijd in aparte barakken en zagen hun ouders nauwelijks. Emmy was vijf en dat zal ook bij haar het geval zijn geweest. De grote hoeveelheid kleine kinderen bij elkaar zorgde ervoor dat ze zeer onrustig werden en het risico van besmettelijke ziekten werd ook groter. Bovendien waren de kinderen niet in te zetten voor werk en er werd besloten de kinderen weg te halen. Op 5 juni werd bekend gemaakt dat alle kinderen uit het kamp zouden worden overgebracht naar een kinderkamp in de buurt.
Klaartje de Zwarte-Walvis schreef hierover in haar dagboek: ‘Er heerst op het ogenblik een stemming in het kamp, zoals er nog nooit geweest is. Het ergste wat er tot nu toe gebeurd is, is ons meegedeeld. Alles wat we tot heden aan toe ondervonden hebben, was erg, maar dit wat zich nu voordoet, overschrijdt alle grenzen. Gisteravond werd ons medegedeeld dat het kinderkamp wordt opgeheven. Alle kinderen jonger dan zestien jaar moeten het kamp verlaten. Dit is op zichzelf nog niet het allerergste, maar wat wel het allerergste is, is dat de gezinnen uit elkaar gerukt worden. Er werd ons een proclamatie meegedeeld waarvan we trilden en beefden’.
Om geen argwaan te wekken, werd erbij vermeld dat de kinderen door één van de ouders vergezeld mochten worden. Op 6 juni 1943 werden alle kinderen van 0 – 3 jaar, samen met hun ouders, overgebracht naar Kamp Westerbork. Op 7 juni 1943 werden alle kinderen van 4 tot 16, vergezeld door een ouder, overgebracht naar Westerbork.
Op 8 juni werden alle kinderen, met een of beide ouders, vanuit Westerbork gedeporteerd naar Sobibor. Volgens Statistisch Bureau Westerbork bestond dit transport uit 613 mannen, 1350 vrouwen en 1051 kinderen tot en met 16 jaar, waaronder 119 kleuters, 123 peuters en 55 baby’s; in totaal 3014 personen. Het was het grootste transport dat uit Nederland vertrok. Het transport kwam op 11 juni 1943 in Sobibor aan en iedereen werd vermoord.
Ook Rachel en Emmy zaten in dit transport. Ook zij werden op 11 juni 1943 vermoord. Maurits was niet bekend met wat er was gebeurd met zijn vrouw en dochter. Bij terugkomst uit Moerdijk in Vught bleken zij weg te zijn, en het verhaal van het kinderkamp zal hem op de mouw gespeld zijn. Ook Maurits ging naar Westerbork en werd op 13 juli 1943 gedeporteerd naar Sobibor, waar bij na aankomst op 16 juli werd vermoord.
Stolpersteinen
Op 22 april 2021 zijn er voor het huis op de Laan van Nieuw Oosteinde 275 Stolpersteinen geplaatst voor Maurits, Rachel en Emmy.
bron:
Stadsarchief Rotterdam, 494-03 Archief van de Gemeentesecretarie Rotterdam, afdeling Bevolking: bevolkingsboekhouding van Rotterdam en geannexeerde gemeenten, inventarisnummer 1346, pagina 439.
www.joodsmonument.nl, lemmata gezin Van Dam (geraadpleegd 4 mei 2021)
wikipedia, gegevens kindertransport (geraadpleegd 4 mei 2021)
brief M van Dam engros 1941, met dank aan Louise Sorensen – Stein
illustratie:
foto’s met dank aan Louise Sorensen – Stein © familiearchief Louise Sorensen – Stein
gepubliceerd:
4 mei 2021
laatst bijgewerkt:
5 mei 2021