Matle Moscovici werd in Rotterdam geboren op 17 december 1907 en vermoord in Auschwitz op 19 november 1943. Matle ging ook door het leven onder de naam Gretha Italie. Hoe kwam dat?
In 1907 waren de ouders van Matle, Nachman Moscovici en Ghitla Zändner, onderweg naar Amerika en Matle, onderweg in Rotterdam geboren, werd achtergelaten bij de godsdienstleraar Enoch Italie en zijn vrouw Heintje ’t Hart.
Rond de geboorte van Matle moet zich een drama hebben afgespeeld. Moeder Ghitla overleed, 43 jaar oud, op 7 februari 1908, nog geen twee maanden na de geboorte van haar dochter. Moeder was volgens de gezinskaart in het stadsarchief van Rotterdam geboren in Untessi, Roemenië – deze plaats bestaat echter niet. Het kan zijn dat Unțești bedoeld werd, een plaats in het oosten van Roemenië. Wel is in de gegevens nog vermeld dat ze, voor ze naar Amerika gingen, in Botoschanie woonden in Roemenië. In Roemenië is de plaats Botosani te vinden en er is een overzicht van Joodse bewoners die naar de VS vertrokken. Daarop helaas geen Nachman en Ghitla; of de lijst compleet is, is niet te zeggen. De reden om te vertrekken is wel te achterhalen.
Het Joodse leven in Roemenië veranderde in 1866 toen Joodse inwoners hun burgerschap verloren. Scholing werd onmogelijk gemaakt alsmede de economische mogelijkheden. Op het Europese politieke niveau probeerde het Congres van Berlijn in 1878 de positie van religieuze minderheden te verbeteren, maar voor de Joden in Roemenië veranderde niets. De economische mogelijkheden in de VS werden echter beter en tussen 1890 en 1910 was 90% van de Roemeense emigranten van Joodse afkomst. Botosani, in het noordoosten van Roemenië op de handelsroute tussen Polen en Galicië naar het zuiden, had een zeer grote Joodse bevolking, in 1899 bijna 52% van de totale bevolking.
Hoe het verder met vader ging is niet geheel duidelijk, hij is waarschijnlijk wel naar Amerika vertrokken. De gezinskaart geeft geen informatie over broers of zusters van Matle.
Enoch en Heintje hadden al vier zoons en namen dit meisje op als hun eigen dochter. In het gezin werd ze Gretha genoemd. Gretha groeide op, op de 2e Lombardstraat 93 te Rotterdam. Bekend is nog wel dat de kinderen van de bovenmeester, wat Enoch was, zich altijd voorbeeldig moesten gedragen.
Matle trouwde op 18 december 1935 in Rotterdam met Hartog van Gelderen (Groningen, 11 mei 1904). Hartog was vertegenwoordiger (reiziger) in technische artikelen. Hartog en Matle kregen twee kinderen; Hanna Yehudith (Rotterdam, 12 juni 1941) en Moshé Elchanan Italie (Rotterdam, 13 november 1942). De kinderen werden nog in Rotterdam geboren, en het gezin Van Gelderen woonde ni die periode nog in bij Enoch en Heintje, maar ten tijde van de deportatie woonde het gezin in een eigen huis in Dordrecht, op de Van Manderstraat 10.
Het gezin werd opgepakt en kwam in Westerbork terecht. Op 16 november 1943 werden ze gedeporteerd met het 81e transport. Bij aankomst op 19 november 1943 werden Matle, Hanna en Moshé vermoord. Hartog werd geselecteerd om te werken en hij werd vermoord op 31 maart 1944 in Auschwitz. Op hun laatste adres in Dordrecht zijn er Stolpersteinen voor dit gezin geplaatst.
Verder lezen:
Lang, Wally de, Het oorlogsdagboek van Dr G Italie, Den Haag, Barneveld, Westerbork, Theresienstadt, Den Haag 1940 – 1945, bezorgd door Wally M de Lang (Amsterdam 2009) 14 – 16.
bron:
stadsarchief Rotterdam, gezinskaart Nachman Moscovici
www.joodsmonument.nl (geraadpleegd 17 jan 2015)
www.jodeninnederland.nl, lemma Gabriel Italie en Enoch Italie (geraadpleegd 17 jan 2015)
kehilalinks.jewishgen.org/botosani/bot_eingrants.html (emigranten uit Botosani naar de VS) (geraadp. 18 januari 2015),
www.jewishvirtuallibrary.com (gegevens Botosani, geraadpleegd 18 januari 2015).
illustratie:
geboortes Burgelijke Stand Rotterdam, geboorte Hanna (Rotterdams Nieuwsblad, 14 juni 1941).
synagoge Botosani – Saveni in 2012.
gepubliceerd:
29 februari 2016
Laatst aangepast:
7 februari 2024