Van oorsprong was de Leuvehaven een ondiepe kreek. Alleen vaartuigen met een platte bodem konden er varen. In 1594 gaven de Staten van Holland en West-Friesland toestemming om de kleine kreek De Leuve tot aan de Maas te vergroten. Het kreekje werd uitgediept en rechtgetrokken. Het werk begon in 1598 en het doel was een haven aanleggen. Het werk was klaar in 1608 of 1609. De naam die toen gegeven werd was Nieuwe Haven, maar de naam Leuvehaven was sneller ingeburgerd. De Leuvehaven is de oudste gegraven haven in Rotterdam. In het eerste kwart van de zeventiende eeuw raakten de erven bebouwd.
Leuvehaven 20 – Jacob van Straten
Jacob van Straten had een pettenzaak op dit adres.
Leuvehaven 22 – I. G. Bloch & Stibbe
Op dit adres was de schoenenzaak van I. G. Bloch & Stibbe gevestigd. Israël Gompel Bloch overleed in Rotterdam op 20 november 1925.
Leuvehaven 26b – Hausdorff
Jacob Hausdorff (20 september 1858 – Rotterdam, 20 februari 1933) kwam uit Wreschen en was graanhandelaar. Hij was gehuwd met Pauline (Paula) Bondi (Mainz, 24 december 1864 – Rotterdam, 1 februari 1933). Zij werden genaturaliseerd tot Nederlander op 2 januari 1917. Het was een Joods-orthodox gezin.
Jacob en Pauline hadden vijf kinderen. Vier overleefden de oorlog. Dat waren Sara Rose (Rotterdam, 31 december 1894 – Rotterdam, 25 augustus 1986), Margaretha (Rotterdam, 3 september 1897 – Jeruzalem, 1986), Frits (Rotterdam, 26 februari 1899 – New York, 1958), Else (Rotterdam, 28 februari 1901 – New York, 13 januari 1998). Lea (Rotterdam, 12 april 1896) werd in Auschwitz vermoord op 12 februari 1943.
Sara Rose huwde in 1920 met Gabriel Italie (Rotterdam, 13 december 1895 – 28 januari 1956), zoon van godsdienstleraar Enoch Italie. Rose was een intelligente vrouw die na de lagere school naar de HBS voor meisjes ging. Ze had graag naar het gymnasium gewild, maar haar orthodoxe grootmoeder vond het voor een meisje ongepast om naar een gemengde school te gaan met voornamelijk jongens.
Moeder Paula voerde in 1928 het ‘Inlichtingen en Bemiddelingsbureau’ van de Joodsche Vrouwenraad.
Leuvehaven 34a, 36b, 38a – Westerborg & Van Raalte
Het bedrijf Westerborg & Van Raalte, grossier in ijzerwaren, was hier in 1910 gevestigd.
Het bedrijf werd opgericht door Salomon van Westerborg en Isaac van Raalte.
Salomon van Westerborg werd op 11 juni 1873 geboren. Hij trouwde met Antoinette Elizabeth Fles (Rotterdam, 8 oktober 1876 – Den Haag, 23 februari 1942). Zij kregen de volgende kinderen: Eduard (6 april 1900), Abraham (27 augustus 1908) en Alex Marcel (Rotterdam, 6 oktober 1912 – Midden-Europa, 31 maart 1943). Het gezin woonde tot 24 september 1918 op de Kruiskade 10b, daarna op de Mathenesserlaan 373a.
Isaac van Raalte (Rotterdam, 31 augustus 1873 – Auschwitz, 13 november 1942) was gehuwd met Bertha Lezer (Assen, 3 september 1881 – Auschwitz, 13 november 1942) en zij hadden een dochter Henriëtte (Rotterdam, 16 april 1905). Het gezin woonde onder andere op de Voorschoterlaan 129b. In het begin van de oorlog woonden ze op het G. W. Burgerplein 9.
Leuvehaven 53 – pension Weduwe Merks & Zoon
Deze weduwe had een pension, en dit was een van de locaties waar landverhuizers verbleven voor hun oversteek naar Amerika.
Leuvehaven 55 – steenhouwer P. Heedel Pz.
Meester Steenhouwer P. Heedel maakte in 1888 matseiwoth (zerken) en adverteerde in het Weekblad voor Israëlietische Huisgezinnen.
Leuvehaven 55 – British Sports House
Albert William Behar had hier in de jaren dertig van de vorige eeuw zijn zaak in sportartikelen en lederwaren.
Leuvehaven 56b – leraar Marcus Cohen
In 1910 woonde hier Marcus Cohen, leraar op het Beth Hamidrasj (Joods leerhuis) te Rotterdam.
Leuvehaven 74-78 – R. S. Stokvis
Op de Leuvehaven zaten in 1910 op verschillende adressen vestigingen van R. S. Stokvis Ltd.
Leuvehaven 75b – tabakszaak Weinthal
Op dit adres was in 1910 een filiaal van de beroemde tabakszaak Weinthal gevestigd. Deze zaak was hier nog in 1935. A. P. Weinthal was toen tevens de viceconsul voor Guatemala, het consulaat was eveneens op Leuvehaven 75b gevestigd.
Leuvehaven 93 – Huize Ulrich
Huize Ulrich was in de twintigste eeuw tot aan het bombardement hier gevestigd. Er werden regelmatig Joodse recepties, zoals na een Bar Mitswa, gehouden. Christoph Ulrich (Rotterdam, 22 augustus 1862) was een Evangelisch Lutherse banketbakker en hij trouwde op 28 augustus 1887 met de Nederlands-Hervormde Hendrika Wilton (Rotterdam, 24 maart 1868).
Leuvehaven 115 – Manufacturen Van Emden – Andriesse
Op nummer 115 zat in 1900 het manufacturen magazijn van weduwe L. van Emden – Andriesse.
Leuvehaven 121 – pension Van der Stam
Op dit adres was een pension gevestigd, een van de locaties waar landverhuizers verbleven voor hun oversteek naar Amerika.
Leuvehaven 121 – Hotel Warschau
In 1893 was hier ‘Hotel Warschau’ gevestigd. De advertentie laat zien dat dit hotel zich richtte op de Joodse Oost-Europese landverhuizers. Niet alleen de naam, maar ook het feit dat het restaurant koosjere maaltijden verstrekte en dat men Pools en Russisch sprak. Wie A. Hildebrand was via deze link.
Leuvehaven 151 – Beth Am
Een combinatie van verschillende verenigingen op Zionistisch en Mizrachisch gebied richtten in 1930 op dit adres een verenigingsgebouw in. Leuvehaven 151 werd een patriciërshuis genoemd.
Leuvehaven 167b – scheepsbenodigdheden E. Pais
In 1920 woonde de familie Pais op dit adres. Zij hadden een handel in scheepsbenodigdheden, die hier vlak voor de oorlog nog was.
De Leuvehaven werd op 14 mei 1940 verwoest tijdens het bombardement en de grootouders Pais, Elkan (Harlingen, 2 maart 1875 – Auschwitz, 15 oktober 1942) en Sophie Pais – van der Hove (Winschoten, 28 oktober 1876 – Auschwitz, 15 oktober 1942) trokken in bij een van de kinderen in Hillegersberg.
Na enkele maanden gingen zij naar de Havenstraat waar ze begin oktober 1942 van hun bed werden gelicht om gedeporteerd te worden. Hun oudste zoon Raphaël (Harlingen, 1 mei 1902 – Rotterdam, 5 oktober 1942) kon dit niet aanzien. Hij pleegde zelfmoord door van het balkon op de vierde verdieping te springen. Elkan en Sophie hadden verder de volgende kinderen: Levi (Harlingen, 16 augustus 1904) en Benjamin (Harlingen, 17 september 1907).
Leuvehaven 167 – Samuel Wessel
Samuel Wessel was kleermaker en woonde hier in 1900.
Leuvehaven 169 – Johannissen
Op dit adres was een pension gevestigd, een van de locaties waar landverhuizers verbleven voor hun oversteek naar Amerika.
Leuvehaven 181-189 – burgemeester Vening
Hoe chique de Leuvehaven was bewijst wel het feit dat in 1883 burgemeester Mr. S. A. Vening Meinesz (1833 – 1909, burgemeester van 1881 – 1891) op dit adres woonde.
Leuvehaven 185 – Salomon Frenk
Het kantoor van het bedrijf van Salomon Frenk was in 1939 op de Leuvehaven 185 gevestigd.
Leuvehaven 189 – Willem Pais
Willem Alexander Paul Frederik Lodewijk Pais (Harlingen, 24 juni 1873 – Auschwitz, 28 september 1942) woonde hier in 1920 met zijn vrouw Estella Betsia Martha Hart (Scheemda, 4 november 1883 – Auschwitz, 28 september 1942) en hun kinderen Raphel (Rotterdam, 23 april 1907) en Jacob (Rotterdam, 6 februari 1910 – Rotterdam, 25 februari 1945). Vader Willem was koopman.
Leuvehaven 197-205 – Vles & Zonen
In de jaren voor de oorlog was hier een vestiging van Metaal Mij. S A Vles & Zonen.
Leuvehaven 229 – café Neujahr
C. Neujahr had op dit adres in 1882 een café-restaurant. Waarschijnlijk was dit de hotelhouder Carl Neujahr (Rheingau, 16 januari 1850) met zijn vrouw Pieternella Brehm (Rotterdam, 23 februari 1854).
Bron:
Nieuw Israëlietisch Weekblad, 31 maart 1913, Pais, Leuvehaven 189
ibidem, 17 sep 1920, E Pais, Leuvehaven 167b
ibidem, 24 okt 1930, beth-am, Leuvehaven 151
ibidem, 26 juni 1938, Ulrich, nummer 93 (voorbeeld)
www.joodsmonument.nl, lemma Elkan Pais (geraadpleegd 12 jan 2016)
Stadsarchief Rotterdam, adresboek 1882, 1900, 1910,
Stadsarchief Rotterdam, gezinskaart Isaac van Raalte
Stadsarchief Rotterdam, gezinskaart Salomon van Westerborg
www.joodsmonument, lemma’s familieleden Van Westerborg, Van Raalte, Hausdorff (geraadpleegd 13 jan 2016)
Leuvehaven 20 en 22: http://www.rotterdamkaart.nl/albums/leuvehaven/ (geraadpleegd 13 jan 2015)
www.wikipedia.nl, lemma Leuvehaven (geraadpleegd 12 jan 2016)
Lang, Wally M. de, Het oorlogsdagboek van Dr G Italie, Den Haag, Barneveld, Westerbork, Theresienstadt, Den Haag 1940 – 1945 (Amsterdam 2009) p 17
Stadsarchief Rotterdam, Ulrich, 494-03 Archief van de Gemeentesecretarie Rotterdam, afdeling Bevolking: bevolkingsboekhouding van Rotterdam en geannexeerde gemeenten, inventarisnummer 851480, pagina 518671.
Stadsarchief Rotterdam, Neujahr, 494-03 Archief van de Gemeentesecretarie Rotterdam, afdeling Bevolking: bevolkingsboekhouding van Rotterdam en geannexeerde gemeenten, inventarisnummer 851343, pagina 365843.
Paula Hausdorff Bondi, Maandblad van den Joodschen Vrouwenraad te Rotterdam, jrg 2, 1928, no 12, 1928. Geraadpleegd op Delpher op 15-07-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005474022:00001
Hotel Warschau, Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen; uitgegeven vanwege de Vereeniging van Joodsche Wetenschappen te Rotterdam, jrg 24, 1893, no 40, 06-10-1893. Geraadpleegd op Delpher op 21-10-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005407040:00001.
Heedel, Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen; uitgegeven vanwege de Vereeniging van Joodsche Wetenschappen te Rotterdam, jrg 19, 1888, no 51, 28-12-1888. Geraadpleegd op Delpher op 17-11-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005404050:00001.
Illustratie
Advertentie Westerborg en Van Raalte “Rotterdamsch nieuwsblad “. Rotterdam, 29-11-1897. Geraadpleegd op Delpher op 13-01-2016,
Stadsarchief Rotterdam, beeld en geluid, PBK-945 Leuvehaven, vanuit het zuiden. In het midden de Nieuwe Leuvebrug, rechts panden aan de Terwenakker, 1900. Prentbriefkaarten verzameld door het Stadsarchief Rotterdam, toegangsnummer 4029.
Hotel Warschau, Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen; uitgegeven vanwege de Vereeniging van Joodsche Wetenschappen te Rotterdam, jrg 24, 1893, no 40, 06-10-1893. Geraadpleegd op Delpher op 21-10-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005407040:00001.
Heedel, Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen; uitgegeven vanwege de Vereeniging van Joodsche Wetenschappen te Rotterdam, jrg 19, 1888, no 51, 28-12-1888. Geraadpleegd op Delpher op 17-11-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005404050:00001.
gepubliceerd:
6 maart 2016
Laatst bijgewerkt:
19 mei 2023