De eerste Joodse inwoner in Lekkerkerk vestigde zich er rond 1760. De gemeenschap begon in de negentiende eeuw te groeien maar werd nooit groter dan circa 63 personen. Vanaf 1862 maakte de gemeenschap gebruik van een synagoge op de bovenverdieping van een huis aan de Lekdijk (de huidige Voorstraat).
Dit huis was van P. H. van Blankenstein die in 1884 per legaat aan de Israëlietische gemeente van Lekkerkerk ‘het bovengedeelte van dit huis, ingericht tot het houden van godsdienstoefening, met de aanwezige wetsrollen en al het ameublement tot de eeredienst behorende’, vermaakte.
Deze synagoge werd op 29 maart 1862 door voorzanger S. L. Muller ingewijd. De lichtkroon werd geschonken door de heren L. en J. Boers uit Lekkerkerk, de heer Levison uit Den Haag schonk een zilveren beker voor de zegen en een besomiem-bus. In 1878 werden er drie nieuwe Torahmantels geschonken door de Joodse vrouwen uit Lekkerkerk. De mantels werden geleverd door D. Coenraad uit Rotterdam.
In 1868 werd aan de Kerkweg een begraafplaats aangekocht, de kehille behoorde toen nog bij de Joodse gemeente van Schoonhoven. In 1874 werd Lekkerkerk een zelfstandige Joodse gemeente. In 1923 werd, op verzoek van de Joodse gemeente Lekkerkerk zelf, deze gemeente bij die van Rotterdam gevoegd. Het aantal leden was te sterk gekrompen en de synagoge werd verkocht. Dat gold eveneens voor de inventaris van de sjoel.
Op 25 maart 1887 werd het 25-jarig bestaan van de synagoge gevierd. Bij de dienst die werd gehouden was de opperrabbijn uit Rotterdam, Dr. Ritter, aanwezig. Hij hield een rede in het godshuis. Verder werd de oprichter van de synagoge, wijlen heer Philip van Blankenstein, herdacht.
| Aantal Joodse inwoners Lekkerkerk | |
| 1809 | 28 |
| 1840 | 55 |
| 1862 |
63 |
| 1869 | 62 |
| 1899 | 32 |
| 1910 |
32 |
| 1912 |
19 |
| 1923 |
8 |
| 1930 | 1 |
Lekkerkerk kende een Jodenbreestraat, deze naam werd tijdens de bezetting door de bezetter veranderd in de Breestraat. Na de oorlog koos men bij de renovatie van de dorpskern als nieuwe naam Jodenbreeplaats. Deze naam is inmiddels weer verdwenen.
In 1980 is aan de muur van de voormalige synagoge een gedenkplaat aangebracht. De Joodse begraafplaats is gerestaureerd en wordt nu door de plaatselijke autoriteiten onderhouden.
Israëlietische Vereeniging Amicitia
Lekkerkerk kende ook een Joods verenigingsleven en rond 1884 bestond de ‘Israëlietische Vereeniging Amicitia’ in deze plaats. Op 18 oktober 1884 werd er ter gelegenheid van Simchat Torah (Vreugde der Wet) een Uitvoering en Bal georganiseerd. S. van Blankenstein was de voorzitter van deze vereniging, Z. H. van Oss de secretaris.
Gezin Van Blankensteijn
De Van Blankensteijns waren van groot belang voor de kille (Joodse gemeente) van Lekkerkerk. Niet alleen de synagoge werd door P. H. van Blankensteijn gelegateerd aan de Joodse gemeente, maar ook het terrein voor de begraafplaats werd beschikbaar gesteld door een lid van deze familie, D. M. van Blankensteijn.
P. H. van Blankensteijn was Philip Heijman van Blankensteijn. Hij trouwde op 14 juni 1841 met Rosa Phillipina Colijn uit Amsterdam. Philip overleed op 21 februari 1874, Rosa op 3 oktober 1884.
D. H. van Blankenstein was zuivelfabrikant David Heiman van Blankenstein (Lekkerkerk, 8 juli 1820 – verm. Lekkerkerk, 28 december 1908). Hij was gehuwd met Klaartje Levison (Alphen aan den Rijn, 18 augustus 1829). Zij woonden met hun gezin op ‘Welgelegen’.
In 1857 komen de gebroeders Van Blankensteijn voor in het Weekblad voor Israëlieten en zij zoeken een Israëlitische knecht voor hun vleeschhouwerij. Welke broers deze slagers waren is nog niet bekend. Waarschijnlijk waren ook zij degenen die in 1864 een godsdienstonderwijzer en voorzanger zochten voor de Joodse gemeente in Lekkerkerk.
Gezin Van der Heim
Rond 1909 woonde het gezin Van der Heim in Lekkerkerk. Hartog van der Heim (Lekkerkerk, 2 mei 1872 – Amsterdam, 14 juni 1909) overleed in dat jaar. Hij was gehuwd met Kaatje Frenkel (Tilburg, 14 maart 1865 – Utrecht, 3 november 1929) en zij hadden de volgende kinderen: Elias (Lekkerkerk, 23 december 1903 – Utrecht, 2 februari 1922) en Mozes (Lekkerkerk, 28 juli 1905 – Rotterdam, 31 oktober 1974). Hartog was de zoon van Mozes van der Heim (Lekkerkerk, 5 juni 1836 – Lekkerkerk, 13 oktober 1917) en Beligje Keizer (Puttershoek, 24 juli 1839 – Lekkerkerk, 27 februari 1926). Op 6 oktober 1914 vierden Mozes en Beligje hun 50-jarig huwelijk. Mozes van der Heim was de oprichter van ‘Mozes van der Heim & Zonen’ (zie onder).
Kaashandelaar E. Walg
In 1884 was E. Walg in Lekkerkerk gevestigd en hij handelde in koosjere boter en kaas. Al eerder, in 1879, adverteerde Walg en meldde dat hij uitsluitend aan winkeliers leverde.
Roomboterfabriek Welgelegen
David Heiman van Blankensteijn was in 1887 de eigenaar van deze koosjere roomboterfabriek in Lekkerkerk. De naam ‘Welgelegen’ was de naam van een boerderij en land en in 1886 schonk een deel van dit land aan de Joodse gemeente van Lekkerkerk teneinde er een begraafplaats te vestigen. Voor 1886 werden de overledenen doorgaans begraven op de Joodse begraafplaats in Schoonhoven.
Kaashandelaar Heiman van der Heijm
In 1862 adverteerde de Lekkerkerker Heiman van der Heijm met zijn koosjere kaas.
Kaas Simon Heijman van Blankenstein
In 1868 adverteerde Simon Heijman van Blankenstein met zijn koosjere kaas. De kaas was zelfs koosjer voor Pesach. Simon werd geboren op 3 mei 1822 in Lekkerkerk en overleed in Rotterdam op 19 juni 1909. Hij was gehuwd met Clara van Cleeff (Rotterdam, 20 februari 1825 – Rotterdam, 20 augustus 1899) en zij hadden twee zoons, Tobias Simon (Lekkerkerk, 1 augustus 1851) en Heiman Simon (Lekkerkerk, 8 juli 1853 – Lekkerkerk, 8 september 1883).
Boter A. A. Blok
In 1883 produceerde A. A. Blok koosjere boter.
Mozes van der Heim & Zonen
Mozes van der Heim begon een ontsmettingsbedrijf (voor schepen) onder de naam Mozes van der Heim & Zonen. Behalve voor schepen kon men het bedrijf ook inhuren voor de bestrijding van wandgedierte. Mozes overleed in 1917, het bedrijf bestond tot 1940.
Mozes was een bijzondere man in de Lekkerkerkse Joodse gemeente. Zijn kleinzoon vertelde in 1959 dat hij handelaar in lompen en metalen, en later antiek was, dansmeester, zuiveraar en leraar in de Lekkerkerkse synagoge.
Duifje van der Heim
Duifje van der Heim (Lekkerkerk, 11 juni 1852) overleed op 4 februari 1931 in Lekkerkerk. Zij was de laatste Joodse inwoner van deze plaats en een familielid (nicht) van Mozes van der Heim.
Foto 1977-3206 Drie jongens staan met hun opgerolde handdoek bij het hek van Stichting Zwembad Schuagt te Krimpen a/d Lek – Lekkerkerk. Aan het hek is een bord vastgemaakt met de tekst: “Voor Joden verboden”. 1943-1944.
Collectie J. van Rhijn, toegangsnummer 4140.
De Tweede Wereldoorlog
Met het overlijden van de laatste Joodse inwoner in Lekkerkerk in 1931 was er een einde gekomen aan de Joodse geschiedenis van deze plaats. Ook in het nabijgelegen Krimpen woonden er nauwelijks Joden. Tussen Lekkerkerk en Krimpen was en is in de polder Schuwagt een openbaar zwembad gevestigd. Daar werd in 1943-1944 door Johannes (Bob) (J.) van Rhijn een iconische foto gemaakt bij de ingang van het zwembad.
Vernieling op de begraafplaats
De zerken van Belligje en Mozes van der Heim bleken in november 2023 vernield te zijn. Er werd aangifte gedaan.
bron:
Algemene informatie Lekkerkerk via Joods Cultureel Kwartier, https://jck.nl/nl/page/lekkerkerk
E. Walg, Advertentie. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 23-05-1884, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 09-10-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010871493:mpeg21:p003
25-jarig bestaan, Binnenland. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 08-04-1887, p. 1. Geraadpleegd op Delpher op 09-10-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000558051:mpeg21:p00001
Welgelegen, Advertentie. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 22-04-1887, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 09-10-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000558001:mpeg21:p00004
Van der Heijm, Familiebericht. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 16-07-1909, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 09-10-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010872735:mpeg21:p007
Aantal Joodse bewoners 1910, Binnenland.. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 02-09-1910, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 09-10-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000570026:mpeg21:p00005
Aantal Joodse bewoners 1912, Binnenland.. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 23-08-1912, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 09-10-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000573039:mpeg21:p00005
50-jarig huwelijk, Familiebericht. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 02-10-1914, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 09-10-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010859533:mpeg21:p002
Inventaris synagoge, Advertentie. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 14-07-1922, p. 8. Geraadpleegd op Delpher op 09-10-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874062:mpeg21:p008
Aantal Joodse inwoners 1923, BINNENLAND.. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 27-07-1923, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 09-10-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000583021:mpeg21:p00005
legaat, Israelietische nieuwsbode; wekelijks orgaan voor Israelitische belangen, jrg 9, 1884, no 48, 23-05-1884. Geraadpleegd op Delpher op 10-10-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005540048:00001
Philip Heijman van Blankensteijn, Streekarchief Midden-Holland, BS Huwelijksregister, archiefnummer 0962, inventarisnummer 13, aktenummer 8
David Heiman van Blankensteijn, Streekarchief Midden-Holland, Bevolkingsregister 1862-1890 A -F., archiefnummer 0922, Archief van de gemeente Lekkerkerk, 1813-1929, inventarisnummer 679, blad 32
David van Blankensteijn (begraafplaats) Jaarboek van …, 1913-1914, 1913. Geraadpleegd op Delpher op 10-10-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA16:021072001:00007
knecht, Weekblad voor Israëlieten, jrg 2, 1857, no 35, 27-03-1857. Geraadpleegd op Delpher op 10-10-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005587035:00001
Aantal Joden 1862, Nederlandsch-Israelietisch jaarboekje voor …, jrg 12, 1862-1863, 1862. Geraadpleegd op Delpher op 10-10-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005697003:00001
Inwijding synagoge, Weekblad voor Israëlieten, jrg 7, 1862, no 35, 21-03-1862. Geraadpleegd op Delpher op 10-10-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005592035:00001
schenkingen synagoge, Weekblad voor Israëlieten, jrg 7, 1862, no 39, 18-04-1862. Geraadpleegd op Delpher op 10-10-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005592039:00001
Heiman van der Heijm, Weekblad voor Israëlieten, jrg 7, 1862, no 45, 30-05-1862. Geraadpleegd op Delpher op 10-10-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005592045:00001
voorzanger, Weekblad voor Israëlieten, jrg 10, 1864, no 7, 02-09-1864. Geraadpleegd op Delpher op 10-10-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005594007:00001
Streekarchief Midden- Holland, Simon Heiman vna Blankenstein, Bevolkingsregister 1862-1890 A -F., archiefnummer 0922, Archief van de gemeente Lekkerkerk, 1813-1929, inventarisnummer 679, blad 34
Simon Heiman van Blankenstein kaas, Weekblad voor Israëlieten, jrg 13, 1868, no 37, 27-03-1868. Geraadpleegd op Delpher op 10-10-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005596089:00001
Overlijden Philip Heiman van Blankensteijn, Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen; uitgegeven vanwege de Vereeniging van Joodsche Wetenschappen te Rotterdam, jrg 5, 1874, no 5, 27-02-1874. Geraadpleegd op Delpher op 10-10-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005393057:00001
Torah-mantels, Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen; uitgegeven vanwege de Vereeniging van Joodsche Wetenschappen te Rotterdam, jrg 9, 1878, no 38, 11-10-1878. Geraadpleegd op Delpher op 10-10-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005394142:00001
Walg, Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen; uitgegeven vanwege de Vereeniging van Joodsche Wetenschappen te Rotterdam, jrg 10, 1879, no 4, 14-02-1879. Geraadpleegd op Delpher op 10-10-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005395004:00001
boter A A Blok Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen; uitgegeven vanwege de Vereeniging van Joodsche Wetenschappen te Rotterdam, jrg 14, 1883, no 9, 16-03-1883. Geraadpleegd op Delpher op 10-10-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005399009:00001
Amicitia, Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen; uitgegeven vanwege de Vereeniging van Joodsche Wetenschappen te Rotterdam, jrg 15, 1884, no 37, 26-09-1884. Geraadpleegd op Delpher op 10-10-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005400037:00001
Overlijden Rosa Colijn, Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen; uitgegeven vanwege de Vereeniging van Joodsche Wetenschappen te Rotterdam, jrg 15, 1884, no 39, 10-10-1884. Geraadpleegd op Delpher op 10-10-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005400039:00001
Duifje en Mozes van der Heim via https://www.dodenakkers.nl/zuid-holland/lekkerkerk-joodse-begraafplaats.html
Mozes van der Heim, Advertentie. “Rotterdamsch nieuwsblad”. Rotterdam, 19-05-1915, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 10-10-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010296010:mpeg21:p012.
Spreeuwenpraat. “Het vrije volk : democratisch-socialistisch dagblad”. Rotterdam, 26-11-1959, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 10-10-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010950982:mpeg21:p002.
Vernieling, https://jonet.nl/joodse-graven-in-lekkerkerk-vernield/ (geraadpleegd 21 november 2023.
illustratie:
E. Walg, Advertentie. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 23-05-1884, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 09-10-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010871493:mpeg21:p003
Welgelegen, Advertentie. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 22-04-1887, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 09-10-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000558001:mpeg21:p00004
Inventaris synagoge, Advertentie. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 14-07-1922, p. 8. Geraadpleegd op Delpher op 09-10-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874062:mpeg21:p008
Streekarchief Midden-Holland, beeldbank. De Kerkweg naar het zuiden gezien, ca. 1915. Rechts op de voorgrond de joodse begraafplaats. De opname is gemaakt ter hoogte van waar thans (2002) de Berlagestraat is. 1910- 1920. 0440. 61602
Heiman van der Heijm, Weekblad voor Israëlieten, jrg 7, 1862, no 45, 30-05-1862. Geraadpleegd op Delpher op 10-10-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005592045:00001
boter A A Blok Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen; uitgegeven vanwege de Vereeniging van Joodsche Wetenschappen te Rotterdam, jrg 14, 1883, no 9, 16-03-1883. Geraadpleegd op Delpher op 10-10-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005399009:00001
Amicitia, Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen; uitgegeven vanwege de Vereeniging van Joodsche Wetenschappen te Rotterdam, jrg 15, 1884, no 37, 26-09-1884. Geraadpleegd op Delpher op 10-10-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005400037:00001
Stadsarchief Rotterdam, beeld en geluid / Collectie J. van Rhijn. Foto 1977-3206 Drie jongens staan met hun opgerolde handdoek bij het hek van Stichting Zwembad Schuagt te Krimpen a/d Lek – Lekkerkerk. Aan het hek is een bord vastgemaakt met de tekst: “Voor Joden verboden”. 1943-1944. Collectie J. van Rhijn, toegangsnummer 4140.
voormalige synagoge Lekkerkerk, met dank aan Hans Rijnveld (april 2023)
Begraafplaats Lekkerkerk, met dank aan Hans Rijnveld. April 2023
gepubliceerd:
10 oktober 2021
laatst bijgewerkt:
21 november 2023