De Kruisstraat in Rotterdam was een drukke straat, vooral bekend vanwege de ingang van de diergaarde op nummer 21. De dierentuin van Rotterdam lag in het huidige centrum, was onderdeel van het gebombardeerde deel van de stad. Het besluit om de diergaarde te verplaatsen was al genomen in 1937 maar ten tijde van het bombardement was de verhuizing nog niet geheel voltooid. De chaos in de diergaarde tijdens het bombardement was enorm en veel dieren overleefden niet, de overlevende dieren werden na het bombardement naar Blijdorp overgebracht. De nieuwe diergaarde werd op 7 december 1940 geopend. Het filmpje aan de onderzijde van deze pagina is van de oude diergaarde.
Er reed een tram door de Kruisstraat en de straat was de verbinding tussen het Stationssplein en de Kruiskade met als zijstraten de Helmersstraat en de Diergaardelaan.
De Helmersstraat was een zeer Joodse straat, de Kruisstraat was dat wat minder. Deze straat werd op 14 mei 1940 weggebombardeerd en de bewoners vertrokken naar elders. In 1915 treffen we meer Joodse bewoners aan en een aantal Joodse zaken.
Kruisstraat 4b – Violist Samson
Violist S. M. Samson. Samson Moses Samson werd in Rotterdam geboren op 8 november 1888 en trouwde op 25 september 1918 met de niet-Joodse Nenna Bekker (Rotterdam, 3 april 1894). Nenna en Samson scheidden in 1932. In 1939 hertrouwde Samson met de Weense Marie Löwy. Samson was reiziger in handelsartikelen van beroep, vertegenwoordiger noemen we dat nu.
Tjidens de 2e Wereldoorlog woonde Samson op de Zuider Amstellaan 182-1 in Amsterdam. Hij werd op 30 september 1942 in Auschwitz vermoord, zijn echtgenote overleefde de oorlog.
Kruisstraat 6 – sigarenhandel Tieman
De sigarenhandel van M. N. Th. Tieman adverteerde rond 1917 zeer regelmatig in het Centraal Blad voor Israëlieten in Nederland.
Kruisstraat 11 – bakkerij Van Stedum
Op 5 juli 1939 werd hier een vestiging van de bakkerij van L. van Stedum geopend. Van Stedum woonde op de Helmersstraat 14.
Kruisstraat 12c – gezin Van Os
Koopman L. van Os en Rachel van Os woonden hier. Op nummer 12 was Hotel de l’Europe gevestigd. Ook de humorist Maurice Dumas heeft hier een tijd met zijn vrouw gewoond.
Kruisstraat 16 – Maurits van Raalte
Op zaterdag 22 september 1891 werd Maurits van Raalte (Rotterdam, – Den Haag, ) Bar Mitswa. Hij was de zoon van Jacq. van Raalte en Henriëtte de Vries. Ten tijde van de oorlog woonde Maurits met zijn gezin in Den Haag op de Juliana van Stolbergstraat 8hs. Maurits huwde met Elisabeth Vlug (Schiedam, – Den Haag, ) en zij kregen drie kinderen; Frits (Den Haag, – Den Haag, ), Elsa (Den Haag, – Den Haag, ) en Elsa (Den Haag, 4 maart 1923). Het gezin werd op 3 maart 1945 getroffen door een geallieerd bombardement op het Bezuidenhout in Den Haag, alleen Elsa overleefde de oorlog.
Kruisstraat 19 – bloemenmagazijn Hatly
Rond 1926 was op dit adres bloemenmagazijn Hatly, van S. Fierlier, gevestigd. Waarschijnlijk was dit van bloemenkoopman Salomon Fierlier (Rotterdam, – Auschwitz, ). Salomon was gehuwd met Jaantje Swaalep (Den Haag, – Auschwitz, ). Ten tijde van de oorlog woonden Salomon en Jaantje op de Stieltjesstraat 14b in Rotterdam met hun kinderen: Saartje (Rotterdam, – Auschwitz, ), Mietje (Rotterdam, – Auschwitz, ), Betje (Rotterdam, – Auschwitz, ), Charlotte (Rotterdam, – Auschwitz, ) en Abraham Samuel (Rotterdam, – Auschwitz, ).
Kruisstraat 22a – Van der Heim
De hoedenzaak van de gezusters Van der Heim was hier rond 1916 gevestigd.
Kruisstraat 27a – gezin Presburg
Hier woonde voor 1940 het gezin van Isaac Presburg (Rotterdam, 30 mei 1878 – Auschwitz, 15 oktober 1942) en Eva Schar (Rotterdam, 11 augustus 1880 – Auschwitz, 15 oktober 1942) met hun kinderen Hartog (Rotterdam, 20 juni 1902 – Auschwitz, 28 februari 1943) en Annetta (Rotterdam, 22 mei 1908 – Monowitz, 15 oktober 1942).
Kruisstraat 31a – wijnhandel H. Wiegmann
Wijnhandel H. Wiegmann was rond 1928 op dit adres gevestigd. Hendrik Wiegmann (1892) was niet Joods maar adverteerde wel zeer regelmatig in het Centraal Blad voor Israëlieten in Nederland.
Kruisstraat 34c – Bontwerker S. Goudsmit
S. Goudsmit was een gediplomeerd bontwerker en hij had zijn zaak op dit adres in 1921. Hoewel niet zeker, op zijn gezinskaart komt dit adres niet voor, maar is hij wel de enige bontwerker met een S. als voorletter, was dit Salomon Goudsmit (Rotterdam, – Auschwitz, ). Hij was gehuwd met Fanny Spritzer (Biala, – Auschwitz, ) en hadden zij drie kinderen; Vrouwtje (Rotterdam, – Auschwitz, ), Cilly (Rotterdam, 17 juli 1926 – Rotterdam, 12 augustus 1926) en Abraham Arthur (Rotterdam, 14 juni 1928 – onbekend). In de oorlog was het gezin in De Bilt ondergedoken en daarvoor woonden ze daar op de Van Ostadelaan 6.
Kruisstraat 36 – comestibles / delicatessenhandel gebroeders Kolthof
De gebroeders Kolthof, in boter, kaas, eieren, comestibles en als specialiteit gemarineerde en gezouten zalm, waren hier met hun winkel gevestigd rond 1888. Een van de personen die hier geregistreerd stonden was Simon Kolthoff (Hoogeveen, 24 augustus 1837). Hij was gehuwd met Rebecca van Essen (Dalfsen, 11 januari 1841). Rebecca en Simon hadden de volgende kinderen: Salomon (Hoogeveen, – Sobibor, ), Israël (Hoogeveen, – Auschwitz, ), Benedictus (Hoogeveen, 31 januari 1868), Judith (Hoogeveen, – Auschwitz, ), Henri (Hoogeveen, 13 januari 1872), Eliasar (Hoogeveen, 13 januari 1872) en Mozes (Hoogeveen, 14 januari 1876). Het gezin kwam in juli 1887 naar Rotterdam en Simon en Rebecca woonden na de Kruisstraat nog op de Hofdijk en de Jonker Fransstraat. Het is niet zeker of Simon een van de gebroeders was, of dat de gebroeders twee van zijn kinderen die waren. Tot ca. 1914 waren de advertenties zeer regelmatig in de kranten te vinden.
Kruisstraat 36b – Koloniale en Grutterswaren Jac. van Willigen
Vanaf ca. 1928 was de zaak van Jac. van Willigen in Koloniale en Grutterswaren hier gevestigd.
Kruisstraat 38 – familie Saalborn
De familie Saalborn heeft op dit adres gewoond.
Kruisstraat 39 – kledingatelier mej. Levinson – van Vriesland
In april 1890 vestigde zich (tijdelijk) op dit adres mej. Levinson – van Vriesland zich op dit adres. Ze maakte kleding, zoals robes, kostuums en mantels, en zocht daar ook wat naaisters voor. Dit was waarschijnlijk Rachel van Vriesland (Amsterdam, 26 april 1856). Zij was gehuwd met diamantklover / vertegenwoordiger Simon Levinson (Brielle, – Hilversum, ). Rachel en Simon hadden de volgende kinderen: Rebecca (Amsterdam, 14 december 1888), Jacob (Rotterdam, 4 februari 1891), Leonard (Rotterdam, – Vlaardingen, ), Mietje Jacoba (Rotterdam, 6 september 1893), Bertina Henriëtte (Rotterdam, 7 maart 1898) en Wilhelmina (Rotterdam, .
Kruisstraat 42 – Stella Wolff
Grondig onderricht in piano en zang kon men on 1894 bij Stella Wolff krijgen, die op dit adres woonde. Op 16 december 1897 trad Stella als sopraanzangeres op in de Groote Doelezaal ter gelegenheid van een door de ‘Vereeniging van Weesvaders’ georganiseerd soiree.
Kruisstraat 43a – Groenteboer / delicatessen Frenk
Hier was de zaak van Groente-, Fruit en delicatessen van Henri Frenk. Hij werd geboren in Rotterdam op 4 augustus 1885 en huwde in 1908 met Betje van Dam (Amsterdam, 4 maart 1888 – Rotterdam, 12 januari 1922).
Henri en Betje kregen twee kinderen; Esther (Rotterdam, 11 juli 1908 – Rotterdam, 4 november 1931) en Machiel (Rotterdam, 8 november 1912 – Rotterdam, 19 december 1912).
Rond 1900 woonden Henri en Betje op de Helmersstraat en vertrokken naar Borgerhout bij Antwerpen, waarna ze weer terugkeerden naar Rotterdam en op 17 juli 1911 werden ingeschreven op de Kruisstraat 43b.
Na het overlijden van Betje in 1922 trouwde Henri met de Duits-Evangelische Elise Müller (Kunzelsau, 7 december 1897) en zij kregen een dochter Henny (Rotterdam, 26 maart 1928). Henri, Elise en Henny kwamen om bij het bombardement van 14 mei 1940. Lees ook hier.
Kruisstraat 45 – In den Wijnstok
Jac. van Raalte had hier vanaf ca. 1899 een van zijn twee filialen van zijn wijnhandel ‘In den Wijnstok’. Het andere filiaal was op de Nieuwe Haven z.z. 118.
Kruisstraat 47 – de Utrechtsche Apotheek
Hier was vanaf 1887 de ‘Utrechtsche Apotheek’ van apotheker Martin Philip Lansberg gevestigd.
Kruisstraat 50 – Schoenenwinkel Jacobs
De schoenenwinkel van A. Jacobs & Zoon.
Kruisstraat 55b – S. Schaap
S. Schaap adverteerde op 15 september 1909 in het Centraal Blad voor Israëlieten in Nederland en bood zichzelf aan als gelegenheidsdichter / regisseur en feest-arrangeur. Dit was Simon Schaap (Rotterdam, 16 maart 1863). Hij was gehuwd met Sophia van der Sluis (Rotterdam, 20 januari 1866) en zij hadden de volgende kinderen: Anna (Rotterdam, 7 januari 1892), Isidore (Rotterdam, – Auschwitz, ) en Marinus (Rotterdam, 28 augustus 1898).
Kruisstraat 57b – Bonthandelaar Deutsch
Hier zat bonthandelaar Henri Deutsch. Meer over hem via de link. Henri woonde op dit adres met Ma Kleinsorge.
Kruisstraat 59 – Maison Städtler
Rond 1926 was hier Maison Städler gevestigd, een dames- en kinderkapsalon.
Kruisstraat 59a – Maison Nelly
Rond 1927 was hier Maison Nelly gevestigd, een dames- en kinderkapsalon. Waarschijnlijk dezelfde zaak als Maison Städler.
Kruisstraat 59a – Vishandel Blitz
Hier was de viswinkel van Salomon Blitz gevestigd. Salomon werd in Rotterdam geboren op 13 oktober 1857 en was van oorsprong slager van beroep. Hij trouwde in november 1881 met Sara Godschalk (Rotterdam, 13 juli 1862 – Apeldoorn, 19 december 1926) en ze kregen drie kinderen: Rebekka (Rotterdam, 14 mei 1882 – Rotterdam, 24 juni 1892), Meindert (Rotterdam, 7 mei 1883 – Auschwitz, 22 oktober 1942), David (Rotterdam, 13 juli 1885 – Auschwitz, 12 oktober 1942). David werd musicus en trouwde op 20 juni 1912 met Cornelia Philipse uit Brielle. Op de gezinskaart zijn 30 adressen te vinden van het gezin van Salomon en Sara, ze verhuisden van hot naar her door de stad.
Salomon overleed op 27 november 1940, hij was toen bewoner van het Oude Liedengesticht op de Claes de Vrieselaan. Sara overleed op 19 december 1926, zij was toen bewoner van het Apeldoornse Bosch.
Kruisstraat 60 – restaurant ORT Haagens
Rond 1930 was op dit adres het restaurant Haagens gevestigd.
Kruisstraat 60b – restaurant Brodman
In 1936 was op dit adres ORT Restaurant Brodman gevestigd.
Kruisstraat 61b – slager Joseph de Rooij
Hier woonde Joseph de Rooij (Rotterdam, – Sobibor, ) en zijn vrouw Leentje Boeki (Rotterdam, – Sobibor, ). Leentje en Joseph hadden een zoon Mozes Henny (Rotterdam, – Sobibor, ). In 1942 woonde het gezin op de Noorderkanaalweg C8 in Rotterdam.
Kruisstraat 63d – Nathan Kogel
Nathan Kogel bood zich rond 1909 aan als gazzan. Dit was godsdienstonderwijzer Nathan Kogel (Amsterdam, 21 augustus 1848). Hij was gehuwd met Betje Kosman (Leeuwarden, 15 maart 1847). Betje en Nathan hadden de volgende kinderen: Aaltje (Rotterdam, – Auschwitz, ), Elkan (Rotterdam, – Auschwitz, ), Cornelia (Rotterdam, – Auschwitz, ) en Maurits (Rotterdam, – Mauthausen, ).
Kruisstraat 64 – coiffeur Bobbe
Voor de oorlog was hier de kapperszaak van Eliazar Bobbe gevestigd. Eliazar woonde met zijn gezin op nummer 43b, in het begin van de oorlog op de Willem Buytewechstraat 187a. Via die pagina meer informatie over dit gezin.
Kruisstraat 74b – Tas
De bakkerij van C. W. Tas. Deze rooms-katholieke broodbakker was Cornelis Wilhelmus Tas (Pijnacker, 17 maart 1877).
bron:
familiesite van den dool,
rotterdamsch nieuwsblad 1 jan 1903,
joodsmonument.nl
www.maxvandaminfo, lemma Henri Frenk (geraadpleegd 3 juni 2015)
stadsarchief Rotterdam, gezinskaart Henri Frenk
“Advertentie Frenk”. “Algemeen Handelsblad“. Amsterdam, 05-04-1919. Geraadpleegd op Delpher op 12-05-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010656055:mpeg21:a0089
“Advertentie Bobbe”. “Het volksdagblad : dagblad voor Nederland”. Amsterdam, 14-01-1939. Geraadpleegd op Delpher op 14-03-2019, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010474467:mpeg21:a0034
“Advertentie Goudsmit”. “De Maasbode”. Rotterdam, 1921/09/20 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 05-07-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB04:000192525:mpeg21:p004
“Advertentie Deutsch”. “Rotterdamsch nieuwsblad”. Rotterdam, 1940/02/27 00:00:00, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 05-07-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011002280:mpeg21:p003
Stella Wolff: Israëliet. Geraadpleegd op Delpher op 07-07-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005578020:00001
Stadsarchief Amsterdam, Salomon Goudsmit, 494-03 Archief van de Gemeentesecretarie Rotterdam, afdeling Bevolking: bevolkingsboekhouding van Rotterdam en geannexeerde gemeenten, inventarisnummer 851-154, pagina 163374
www.joodsmonument.nl, lemmata gezin Goudsmit
Stella Wolff optreden: Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen. Geraadpleegd op Delpher op 13-09-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005409001:00005
“POLYHYMNIA, Stella Wolff.”. “Delftsche courant”. Delft, 1900/11/01 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 13-09-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB08:000117554:mpeg21:p001
Stadsarchief Rotterdam, Tas, 494-03 Archief van de Gemeentesecretarie Rotterdam, afdeling Bevolking: bevolkingsboekhouding van Rotterdam en geannexeerde gemeenten, inventarisnummer 851-467, pagina 503326
www.joodsmonument.nl, lemma Joseph de Rooij (geraadpleegd 13 september 2020).
Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen. Gebroeders Kolthof, 10 augustus 1888. Geraadpleegd op Delpher op 12-12-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005404031:00001
Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen. mej. Levinson – van Vriesland, 25 april 1890. Geraadpleegd op Delpher op 12-12-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005405068:00001
Stadsarchief Rotterdam, Levinson – van Vriesland, 494-03 Archief van de Gemeentesecretarie Rotterdam, afdeling Bevolking: bevolkingsboekhouding van Rotterdam en geannexeerde gemeenten, inventarisnummer 851-296, pagina 314879
Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen, Maurits van Raalte, 14 augustus 1891. Geraadpleegd op Delpher op 12-12-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005406032:00001
Stadsarchief Den Haag, Maurits van Raalte, NL-HaHGA_0354-01_0979_9797.008.jpg
www.joodsmonument.nl, lemmata gezin Van Raalte (geraadpleegd 12 december 2020)
Stadsarchief Rotterdam, Kolthoff, 494-03 Archief van de Gemeentesecretarie Rotterdam, afdeling Bevolking: bevolkingsboekhouding van Rotterdam en geannexeerde gemeenten, inventarisnummer 851-258, pagina 274965
Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen. In den Wijnstok, 18 augustus 1899. Geraadpleegd op Delpher op 12-12-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005410032:00001
Stadsarchief Rotterdam, Kogel, 494-03 Archief van de Gemeentesecretarie Rotterdam, afdeling Bevolking: bevolkingsboekhouding van Rotterdam en geannexeerde gemeenten, inventarisnummer 851-255, pagina 272567
Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen. N. Kogel, 30 juli 1909. Geraadpleegd op Delpher op 12-12-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005418031:00001
www.joodsmonument.nl, lemmara gezin Kogel (geraadpleegd 12 december 2020)
Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen. S. Schaap, 15 september 1909. Geraadpleegd op Delpher op 12-12-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005418038:00001
Stadsarchief Rotterdam, Schaap, 494-03 Archief van de Gemeentesecretarie Rotterdam, afdeling Bevolking: bevolkingsboekhouding van Rotterdam en geannexeerde gemeenten, inventarisnummer 851-415, pagina 444270
www.joodsmonument.nl, lemmata gezin Schaap (geraadpleegd 12 december 2020)
Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen. Van der Heim. 22 september 1916. Geraadpleegd op Delpher op 12-12-2020
Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen. Tieman. 26 januari 1917. Geraadpleegd op Delpher op 12-12-2020
Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen. Städler. 7 mei 1926. Geraadpleegd op Delpher op 12-12-2020
Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen. Nelly. 16 juli 1927. Geraadpleegd op Delpher op 12-12-2020
Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen. bloemenmagazijn Hatly. 16 juli 1927. Geraadpleegd op Delpher op 12-12-2020
Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen. H. Wiegman, 27 januari 1928. Geraadpleegd op Delpher op 12-12-2020
Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen. Jac. van Willigen, 14 september 1928. Geraadpleegd op Delpher op 12-12-2020
De Joodsche jeugdkrant. Restaurant Haagens. 31 juli 1930. Geraadpleegd op Delpher op 12-12-2020
Stadsarchief Rotterdam, Fierlier, 494-03 Archief van de Gemeentesecretarie Rotterdam, afdeling Bevolking: bevolkingsboekhouding van Rotterdam en geannexeerde gemeenten, inventarisnummer 851-135, pagina 141618
www.joodsmonument.nl, lemmata gezin Fierlier (geraadpleegd 12 december 2020).
“Advertentie Utrechtsche Apotheek”. “De Maasbode”. Rotterdam, 1896/01/24 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 23-05-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB04:000182873:mpeg21:p004
“Advertentie Apotheek Lansberg”. “De Maasbode”. Rotterdam, 1887/07/31 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 23-05-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB04:000162901:mpeg21:p004
Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen; uitgegeven vanwege de Vereeniging van Joodsche Wetenschappen te Rotterdam, jrg 70, 1939, no 26, 30-06-1939. bakkerij Van Stedum. Geraadpleegd op Delpher op 20-06-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005424026:00001
Advertentie Brodman. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 07-09-1923, p. 25. Geraadpleegd op Delpher op 17-07-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000583027:mpeg21:p00025
Illustratie:
Stadsarchief Rotterdam, Kruisstraat 1907, 4029_PBK-3822, ingang diergaarde
“Advertentie Bobbe”. “Het volksdagblad : dagblad voor Nederland”. Amsterdam, 14-01-1939. Geraadpleegd op Delpher op 14-03-2019, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010474467:mpeg21:a0034
“Advertentie Deutsch”. “Rotterdamsch nieuwsblad”. Rotterdam, 1940/02/27 00:00:00, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 05-07-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011002280:mpeg21:p003
Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen. 9 augustus 1889, gebroeders Kolthoff, Geraadpleegd op Delpher op 12-12-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005405031:00001
Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen. S. Schaap, 15 september 1909. Geraadpleegd op Delpher op 12-12-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005418038:00001
Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen. Van der Heim. 22 september 1916. Geraadpleegd op Delpher op 12-12-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005420091:00001
De Joodsche jeugdkrant. Restaurant Haagens. 31 juli 1930. Geraadpleegd op Delpher op 12-12-2020
“Advertentie Utrechtsche Apotheek”. “De Maasbode”. Rotterdam, 1896/01/24 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 23-05-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB04:000182873:mpeg21:p004
Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen; uitgegeven vanwege de Vereeniging van Joodsche Wetenschappen te Rotterdam, jrg 70, 1939, no 26, 30-06-1939. bakkerij Van Stedum. Geraadpleegd op Delpher op 20-06-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005424026:00001
Advertentie Brodman. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 07-09-1923, p. 25. Geraadpleegd op Delpher op 17-07-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000583027:mpeg21:p00025
gepubliceerd:
2 maart 2016
Laatst aangepast:
15 oktober 2024