Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd Jaap van Praag aangesteld als leraar bij het Joods Lyceum in Rotterdam, een door de nazi’s opgerichte school voor de Joodse kinderen uit Rotterdam en omgeving, die door de anti-Joodse maatregelen niet meer naar hun niet-Joodse scholen mochten. Jaap werd tijdens de oorlog gearresteerd door Groep X, dook onder, trok met de Canadezen door het bevrijde zuiden. Wat is het verhaal?
Jacob Philip van Praag (Amsterdam, 11 mei 1911 – Utrecht, 12 april 1981) was de oudste zoon van gymnastiekleraar (onder andere aan het Vossius-gymnasium te Amsterdam) Emanuel van Praag (Amsterdam, 12 februari 1884 – Apeldoorn, 13 juli 1965) en Sara Vleeschhouwer (Weesp, 9 februari 1880 – Amsterdam, 12 juli 1963). Jaap had een zus Esther Johanna. Het gezin woonde voor de oorlog op de Rijnstraat 52-2 in Amsterdam.
In Jacobs’ jonge jaren woonde het gezin in de Indische Buurt in Amsterdam, waar Jaap naar de lagere school ging. Hij ging daarna naar de HBS en naar het gymnasium en vervolgens studeerde Nederlandse Taal en Letterkunde en hij werd in 1938 leraar bij het Gemeentelijk Lyceum in Dordrecht. Een jaar eerder was Jaap getrouwd met Martje Harmanna Hoff (Amsterdam, 1 juni 1911 – Zeist, 10 juli 1997) en kreeg met haar vier kinderen, Erik, Wouter, Anoek en Esther.
Al eerder was Jaap politiek geïnteresseerd geraakt en in 1929 werd hij lid van de SDAP. Toen deze partij de ontwapeningsgedachte los liet stapte hij uit protest over naar de OSP, de Onafhankelijke Socialistische Partij. Door de anti-Joodse maatregelen van de nazi’s werd Jaap ontslagen en hij kreeg een aanstelling bij het Joods Lyceum in Rotterdam.
Op 1 september 1943 werd hij door de Rotterdamse Groep X gearresteerd bij zijn woonhuis op de Binnen Kalkhaven 5 in Dordrecht. Jaap bleef daar opgesloten tot 8 oktober 1943. Jaap had een Sperre vanwege zijn gemengde huwelijk maar het werd hem duidelijk dat dit niet voldoende was. Hij zag in dat hij als Jood groot gevaar liep, in tegenstelling tot zijn niet-Joodse vrouw, en ging in de onderduik in Eindhoven. Door de onderduik op deze locatie werd Jaap eerder bevrijd dan het westen van het land en in september 1944 trok Van Praag als gids met de Canadezen door bevrijd Nederland. Na de oorlog bleek dat ook zijn ouders de oorlog overleefd hadden, en zij waren vrijwel de enigen van de familie Van Praag die nog in leven waren.
In 1945 kon Jaap terugkeren naar het Gemeentelijk Lyceum in Dordrecht. Met onder andere Garmt Stuiveling en Jan Brandt Corstius richtte Jaap het Humanistisch Verbond op, hij werd in 1946 de eerste voorzitter van het verbond. Verder was Jaap betrokken bij het Humanistisch Opleidings Instituut, de latere Universiteit voor Humanistiek. In 1964 werd Van Praag benoemd tot bijzonder hoogleraar in de humanistiek en de antropologie van het humanisme aan de Universiteit Leiden.
Op 17 mei 1969 nam Van Praag afscheid als voorzitter van het Humanistisch Verbond, een functie die hij 22 jaar heeft vervuld. In 1978 bracht een commissie onder voorzitterschap van Van Praag een belangrijk rapport uit, genaamd ‘’’Immateriële hulpverlening aan oorlogsgetroffenen’’’.
bron:
Stadsarchief Amsterdam, Emanuel van Praag, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 1734
Stadsarchief Amsterdam, Martje Harmanna Hoff, Bevolkingsregisters geannexeerde gemeenten, archiefnummer 5008, inventarisnummer 225
Familiebericht. “NRC Handelsblad”. Rotterdam, 14-04-1981. Geraadpleegd op Delpher op 20-06-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBNRC01:000027319:mpeg21:p008
Stadsarchief Rotterdam, 63 Archief van de Gemeentepolitie Rotterdam, inventarisnummer 3524. (door onduidelijk handschrift wordt dit in Stadsarchief Rotterdam het arrestatieadres abusievelijk aangegeven als Herman Kalkkade 5).
KERK EN SCHOOL. BENOEMINGEN ENZ.. “Leeuwarder courant”. Leeuwarden, 30-01-1939, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 20-06-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010607573:mpeg21:p002
Jaap van Praag via https://nl.wikipedia.org/wiki/Jaap_van_Praag_(bestuurder) (geraadpleegd 20 juni 2021)
kaart Joodse Raad Jacob P van Praag via Arolsen Archives, 130358076
Overleden. “Algemeen Dagblad”. Rotterdam, 13-04-1981. Geraadpleegd op Delpher op 19-01-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBPERS01:002974011:mpeg21:p00002
illustratie:
KERK EN SCHOOL. BENOEMINGEN ENZ.. “Leeuwarder courant”. Leeuwarden, 30-01-1939, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 20-06-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010607573:mpeg21:p002
gepubliceerd:
20 juni 2021
laatst bijgewerkt
19 januari 2022