In 1818 werd in Rotterdam, later dan in andere grote steden, een Kostelooze Godsdienstschool opgericht waar in eerste instantie 37 leerlingen stonden ingeschreven.1 Waarschijnlijk was deze school geen lang leven beschoren en bleek niet de enige school geweest te zijn die vanuit de religieuze hoek in Rotterdam werd opgericht. In 1878 werd het initiatief genomen om tot de oprichting van een school te komen, zoals is te lezen in een advertentie in het Weekblad voor Israëlitische Huisgezinnen van 18 januari 1878.2 Het initiatief lukte en op 19 mei 1878 werd de school onder de naam Godsdienstschool voor Israëlitische burgerkinderen geopend. Het schoollokaal was in 1884 gevestigd op Zijl 29c. In 1887 verschijnt het adres Beurssteeg 11 bij de adresboeken van de gemeente Rotterdam.
Waarschijnlijk is het dezelfde school die in het begin van de vorige eeuw gevestigd was op de 2e Lombardstraat 92a hoewel het ook mogelijk kan zijn dat de administratie vanaf de 2e Lombardstraat werd gevoerd, dit wordt nog onderzocht.
Onderwijzers
Een van de onderwijzers aan deze school was B. Mok jr., die in november 1886 tevens mohel (besnijder) werd. In 1895 werd Enoch Italie uit Leeuwarden benoemd tot hoofd van de school. Zijn vertrek uit Leeuwarden werd daar betreurd. Hij bleef hoofd van de school tot 1897, toen M. Goldsmit uit Amsterdam werd benoemd tot plaatsvervangend hoofd. In 1898 werd hij opgevolgd door plaatsvervangend hoofd A. Levie. Het blijkt verder dat in 1901 Enoch Italie weer terug was op zijn positie. Hij bekleedde deze positie tot 1914, toen nam Saul Mozes Slagter deze functie over.
In 1897 werden er twee onderwijzers voor de school gezocht. Er werd een advertentie in het Centraal Blad voor Israëlieten in Nederland geplaatst door de commissie van de school. Het contactadres was de heer S. van Dantzig op de Westersingel 11. Dit was Samuel van Dantzig.
E. Italie
Enoch Italie (Lemmer, 16 januari 1867 – Rotterdam, 15 januari 1922) heeft waarschijnlijk eerst in Leeuwarden gewerkt, zijn eerste twee zoons werden er geboren. Zelf werd hij geboren in Lemmer. In Rotterdam vierde hij zijn 25-jarige jubileum als hoofd van deze school, de periode van plaatsvervangende hoofden werd daarbij genegeerd. Meer over Enoch via deze link.
1901
In 1901 bezochten 150 kinderen de school, 81 meisjes en 69 jongens. Enkele meisjes werden tot naaisters of modistes opgeleid. Tot dat jaar was mevrouw Pincoffs-Hijmans de directrice, en in 1901 werd mevrouw E. Ferares – van Lissa aangesteld. De directrices waren belast met het verlenen van kledingstukken, meisjes handwerken aan te leren of op te leiden tot onderwijzeressen, mogelijk herhalingsonderwijs te verlenen, met raad en daad bij te staan, ook na het verlaten van de school. De directrices waren: presidente mevrouw R. van Raalte – Hermann van de Diergaardelaan 70, penningmeesteresse mevrouw M. Polak Daniels – Boas van de Mauritsweg 63, mevrouw J. van Cleeff – Lob van de Coolsingel 15 en mevrouw M. Goudsmit – Denekamp van de Schiedamsesingel 45.
1915
In 1915 was de school gevestigd op de 2e Lombardstraat 92a en werd het bestuur gevormd door rabbijn-inspecteur Dr. B. L. Ritter, die op de Boompjes 85a woonde, voorzitter Jac. van Cleeff, Coolsingel 15a, vicevoorzitter A. Davidson, Claes de Vrieselaan 148b, penningmeester Ed. Goudsmit, Schiedamsesingel 37, secretaris arts Julius de Vries, Stationsweg 83a, bestuurslid A. Sanders, Mathenesserlaan 261. De leerkrachten waren toen: E. Italie, 2e Lombardstraat 92c, N. M. Kogel, Goudschestraat 57a, A. Levie, Goudschestraat 33b en mejuffrouw E. van Gelderen, Halstraat 4b.
Jac. van Cleeff was Jacob van Cleeff (Rotterdam, 2 januari 1858 – Rotterdam, 23 augustus 1937), de echtgenoot van Elisabeth Lob. A. Davidson was Andries Davidson (Rotterdam, 18 december 1851 – Amersfoort, 12 juni 1942). Over E. van Gelderen meldde Het Nieuwsblad voor Israëlietische Huisgezinnen in 1914 dat haar jaarsalaris van ƒ 300,– naar ƒ 420,- zou gaan.
N. M. Kogel was Nathan Kogel (Amsterdam, 22 augustus 1848 – Arnhem, 25 februari 1934).
Tot wanneer de school bestaan heeft is vooralsnog nog niet bekend. Na de Tweede Wereldoorlog werd er geen Israëlitische godsdienstschool opgericht in Rotterdam.
bron:
1 – N. L. Dodde, Joods Onderwijs, een geschiedenis over het tijdvak 1200 tot 2000 (Den Haag 2009) 33.
2 – Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen. Geraadpleegd op Delpher op 08-07-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005394104:00001.
“BINNENLAND. AMSTERDAM, 16 Mei (opening school).”. “.Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1878/05/17 00:00:00, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 08-07-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010871959:mpeg21:p002.
“Binnenland. Amsterdam, 25 November. (B Mok)”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1886/11/26 00:00:00, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 08-07-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010872145:mpeg21:p002.
“LAGER ONDERWIJS. (Italie)”. “Het vaderland”. ‘s-Gravenhage; ‘s-Gravenhage, 1895/06/05 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 08-07-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB23:001421130:mpeg21:p00002.
“Het orthodoxe Jodendom heeft weder een gevoelig” (Leeuwarden). “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 1895/06/07 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 08-07-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000562009:mpeg21:p00002.
“Advertentie (2 onderwijzers)”. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 1897/10/01 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 08-07-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000565031:mpeg21:p00003.
“Ned. Isr. Kerk.”. “Het vaderland (goldsmit)”. ‘s-Gravenhage; ‘s-Gravenhage, 1897/11/19 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 08-07-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB23:001443122:mpeg21:p00002.
“Lager Onderwijs (A. Levie).”. “Het vaderland”. ‘s-Gravenhage; ‘s-Gravenhage, 1898/07/26 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 08-07-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB23:001435022:mpeg21:p00003.
“Ingezonden Stukken (Italie).”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1901/08/09 00:00:00, p. 1. Geraadpleegd op Delpher op 08-07-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874119:mpeg21:p005.
“Ned. Isr. Kerk.”. “Het vaderland (Slagter) “. ‘s-Gravenhage; ‘s-Gravenhage, 1914/01/31 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 08-07-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB23:001528078:mpeg21:p00012.
Stadsarchief Rotterdam, adresboeken, 3023-28. Adresboeken Rotterdam, 1884; p. 50. Gemeentebestuur en instellingen.
Stadsarchief Rotterdam, Algemeen adresboek der gemeente Rotterdam 1884.
Van Gelderen, Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen; uitgegeven vanwege de Vereeniging van Joodsche Wetenschappen te Rotterdam, jrg 45, 1914, no 51, 18-12-1914. Geraadpleegd op Delpher op 21-08-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005419154:00001.
Stadsarchief Rotterdam, Nathan Kogel, 494-03 Archief van de Gemeentesecretarie Rotterdam, afdeling Bevolking: bevolkingsboekhouding van Rotterdam en geannexeerde gemeenten, inventarisnummer 178.
Stadsarchief Rotterdam, Jacob van Cleeff, 494-03 Archief van de Gemeentesecretarie Rotterdam, afdeling Bevolking: bevolkingsboekhouding van Rotterdam en geannexeerde gemeenten, inventarisnummer 851-085.
Stadsarchief Rotterdam, Andries Davidson, 494-03 Archief van de Gemeentesecretarie Rotterdam, afdeling Bevolking: bevolkingsboekhouding van Rotterdam en geannexeerde gemeenten, inventarisnummer 851-094.
1901, Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen. 17 mei 1901. Geraadpleegd op Delpher op 24-02-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005412020:00001.
illustratie:
Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen. Geraadpleegd op Delpher op 08-07-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005394104:00001
Van Gelderen, Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen; uitgegeven vanwege de Vereeniging van Joodsche Wetenschappen te Rotterdam, jrg 45, 1914, no 51, 18-12-1914. Geraadpleegd op Delpher op 21-08-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005419154:00001.
gepubliceerd:
7 juli 2020
laatst bijgewerkt:
24 februari 2025