Hoe was de positie van de Joden in Nederland? Vlak voor de Tweede Wereldoorlog waren velen geassimileerd, maar zeker niet allemaal. Was de positie van Joden in Rotterdam afwijken in het Nedelandse verhaal?
De Joodse geschiedenis van Rotterdam begint in 1610. Dan krijgt een aantal Portugees-Joodse (Sefardische) handelaren toestemming om in Rotterdam handel te drijven. Daar hoorden rechten bij, waaronder het bouwen van een synagoge en het aanleggen van een begraafplaats.
Deze overeenkomst is geen lang leven beschoren en wordt onder druk van de Remonstranten in 1612 herroepen. De Sefardim vertrokken deels naar Amsterdam en een deel blijft achter in Rubroek, waar een synagoge was op een zolder van een woning en een begraafplaats. Dit is de begraafplaats aan de latere Jan van Loonslaan.
In 1647 komt er een tweede groep Joden naar Rotterdam, waaronder de stamvader van het geslacht De Pinto, een zeer rijk geslacht. Zij tekenden een nieuw contract met de stadsraad en nu kwam de Joodse gemeenschap tot bloei. Op de hoek Wijnhaven/Bierstraat werd er een synagoge ingericht. Er werd een jesjive gesticht, een Joodse leerhuis, Jesiba de los Pintos. Dit leerhuis vertrok later naar Amsterdam.
De Portugees-Joodse families waren actief in de handel en hadden goede handelscontacten in de landen rond de Middellandse Zee. De economische bijdrage die ze leverden maakten het makkelijker om deze nieuwkomers te accepteren. De begraafplaats op de Jan van Loonslaan was snel vol en de Sefardische gemeente opende twee nieuwe begraafplaatsen, waaronder die aan de Oostzeedijk, die later aan de Hoogduitse gemeente werd overgedragen.
In het begin van de achttiende eeuw kreeg de Sefardische gemeente met een moeilijke tijd te maken, de grootte van deze gemeente liep terug. Deze werd in 1736 opgeheven waarna het kleine aantal overgebleven Sefardisch Joodse Rotterdammers zich bij de Hoogduitse gemeente voegde.
Hoogduits (Asjkenazisch)
De Hoogduitse Joden vestigden zich vanaf 1650 in Rotterdam en 20 jaar later had men een synagoge, rabbijn en een begraafplaats. De synagoge verhuisde een paar keer, onder meer van de Scheepmakershaven naar de Boompjes, waar hij in 1940 nog gevestigd was.
De meeste Hoogduitse Joden woonden in de buurt van de synagoge. De begraafplaatsen die men gebruikte waren naast die van de Portugese gemeente ook de begraafplaats aan de Dijkstraat in Kralingen die tot 1895 in gebruik is gebleven. In 1895 werd de begraafplaats aan het Toepad in gebruik genomen en deze wordt nu nog gebruikt.
Aan het einde van de achttiende eeuw woonden er 2500 Joden in Rotterdam. Rotterdam had daarmee na Amsterdam de grootste Joodse gemeenschap in Nederland. Onder Koning Willem I werden de Joodse gemeente gereorganiseerd en werd de positie van Rotterdam belangrijker. Rotterdam kreeg een opperrabbijn.
Tijdens de negentiende eeuw groeide de Joodse gemeenschap in Rotterdam tot zo’n 10.000 personen. Deze groei kwam mede door Oost-Europese Joden die op weg waren naar de Nieuwe Wereld maar in Rotterdam, vanwaar de overtocht zou plaatsvinden, bleven ‘hangen’. Mogelijk was dit het geval bij Abraham Tuschinski, die uit Polen kwam. Tijdens deze eeuw integreerde de Joodse gemeenschap in Rotterdam op velerlei gebied. Rond 1850 werd er geprobeerd om de Sefardische gemeente nieuw leven in te blazen en in dat jaar werd er een nieuwe Portugees-Joodse gemeente gesticht, deze heeft zo’n 20 jaar bestaan.
Na 1925 nam de groei van het Rotterdamse Jodendom af en het aantal Joden in de stad verminderde tot de jaren dertig. In die periode werd Adolf Hitler verkozen tot Bondkanselier en Duits-Joodse vluchtelingen vestigden zich in de stad.
De Tweede Wereldoorlog had een vernietigend karakter op het Rotterdamse Joodse leven. Joodse instellingen die in het centrale deel van de stad lagen werden tijdens het bombardement van 1940 verwoest en in 1945 kwam slechts 13% van de Rotterdamse Joden terug, deels uit de kampen.
In 1998 woonden er nog 246 Joden in Rotterdam, maar de huidige twee Joodse gemeenten in Rotterdam vormen een levendige Joodse gemeenschap. De laatste jaren groeit de Joodse gemeenschap in Rotterdam, deels door de verhuizingen vanuit Amsterdam door de hoge huizenprijzen daar.
gepubliceerd:
26 februari 2016
laatst bijgewerkt:
14 februari 2024