In 1940 woonden er tussen de 26.000 inwoners van Hillegersberg 293 “Israëlieten”. Dat was iets meer dan 1% van de bevolking. De Joodse Hillegersbergers woonden in alle delen van Hillegersberg, in de oude delen rond de Straatweg, maar ook in de in 1940 nieuwe delen van de gemeente rond de Berglustlaan en het Kleiwegkwartier. Ze kwamen uit alle lagen van de bevolking, een tandarts, een veearts maar ook een bakker die op zondag langs de deuren kwam.
Tsofouno
In het begin van de jaren dertig woonden er genoeg Joden in Hillegersberg om de “Vereeniging ter behartiging van de belangen der Joodsche Inwoners van Hillegersberg en Noord-Rotterdam” op te richten met de naam Tsofouno. De naam werd ingegeven doordat het “ten noorden” betekent, ten noorden van de stad Rotterdam in dit geval. Deze vereniging organiseerde godsdienstoefeningen, verzorgde godsdienstonderwijs en trachtte de saamhorigheid te bevorderen. Om de veertien dagen werden er in Lommerrijk aan de Straatweg, de plek waar het sociale leven van Hillegersberg zich afspeelde, sociëteitsavonden georganiseerd.
Elim
Elim had ook een afdeling in Schiebroek en Hillegersberg, maar het verhaal van Elim is een heel ander verhaal. Elim was een zendingsorganisatie van Messias-belijdende Joden en ze verrichten christelijke zending onder met name Oost- en Midden-Europese landverhuizers die op vlucht waren voor de Jodenvervolgingen. Deze vluchtelingen kregen voedsel, advies en hulp, een bad en soms tijdelijk werk. In Lommerrijk organiseerde Elim tussen 1930 en 1939 “Jodenzendingsfeesten”. Een van de mensen die actief was in deze organisatie was Israël (Srul) P. Tabaksblat (1902 – 1992). Hij woonde op de Staringstraat 24a te Schiebroek. Zijn zoon Morris werd later bekend als de topman van Unilever.
NSB
Een flink aantal dorpsgenoten in Hillegersberg was aanhanger van de NSB. De aanhang werd minder toen de NSB zich als antisemitisch profileerde, maar verdween niet. In 1935 waren er in Schiebroek 595 aanhangers van de NSB op een bevolking van 7000, dit daalde naar 242 in 1939. In Hillegersberg waren de cijfers op een bevolking van 10.000 inwoners 1046 in 1935 en 731 in 1939.
Er was dus een stevige kern van de NSB in Schiebroek. De burgemeester J. P. H. Dhont, in 1924 geïnstalleerd, was eveneens ‘fout’ en actief in het Verbond voor Nationaal Herstel. Toen in 1941 Schiebroek bij Rotterdam getrokken werd, kwam hij op wachtgeld te staan en werd in 1943 door de Duitsers aangesteld als burgemeester van Sliedrecht. Direct na de oorlog werd hij vanwege zijn gedrag en houding uit zijn functie gezet. In Hillegersberg zat een ‘kringhuis’ van de NSB op Oranje-Nassaustraat 2b – tijdens de oorlog heette deze straat de Philips Willemstraat.
Vertrek
Het onjuiste beeld dat Joden vol vertrouwen in Nederland bleven – met het idee dat men neutraal zou blijven – wordt ook in Hillegersberg gelogenstraft. Er waren er die probeerden te vertrekken voor het te laat was. Zo vertrok de ondernemer en bestuurslid van Tsofouno Frank en zijn vrouw in februari 1940 en kwam via België en Italië in de Verenigde Staten terecht. Hij probeerde zijn familie te overtuigen om mee te gaan, maar zij bleven. Niemand van zijn familie overleefde de oorlog.
Bombardement
Het bombardement op Rotterdam van 14 mei 1940 had invloed op Schiebroek en Hillegersberg. Er vielen een paar afzwaaiers in de dorpen, maar vooral veel vluchtelingen uit de stad werden hier opgevangen. Hiervoor werden zalencentrum Arcadia (Adrianalaan) en Lommerrijk gebruikt. 289 Rotterdamse gezinnen vonden in Hillegersberg onderdak, vanwege de crisis in de jaren voor de oorlog was er een grote leegstand in deze plaats. Verder gebruikte het Rotterdams Philharmonisch Orkest een zaal van Lommerrijk na het bombardement als oefenruimte.
Vervolging
De Jodenvervolging begon ook in Schiebroek en Hillegersberg en volgden het landelijke patroon. De gemeente Hillegersberg gaf de namen door van dertien Joodse bedrijven, en twee bedrijven met een Joodse directeur (N.V. Industria, Ceintuurbaan 66 en N.V. Lansbergen & Zoon, Rozenlaan 115). Verder werden tandarts Hertzka (Straatweg 27), dierenarts Slager (Straatweg 246), bloemenhandelaar Digtmaker (Straatweg 83-2), bloemenwinkelier Reens en Cohen (Straatweg 68a) en handel in elektrische artikelen Frieser (Straatweg 42a) aangegeven.
Volgens www.joodsmonument.nl werden er 109 Joodse inwoners van Hillegersberg en Schiebroek, die rond 1941 hier woonden, tijdens de oorlog vermoord.
bron:
Romijn, Peter, Burgemeesters in Oorlogstijd (Amsterdam 2006).
Stapelkamp, Anton, Een gedenkteken en een naam, herinneringen aan Joods Hillegersberg en Schiebroek (Hillgersberg-Schiebroek 2009)
www.joodsmonument.nl, Hillgersberg, Schiebroek (geraadpleegd 4 augustus 2016). – nog tweedehands te koop
afbeeldingen
“TSOFOUNO”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 28-06-1935. Geraadpleegd op Delpher op 25-07-2016, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010871411:mpeg21:a0161.
Lommerrijk ca 1920. Collectie Stadsarchief Rotterdam 4029_PBK-1993-878
gepubliceerd:
16 april 2016
laatst bijgewerkt:
29 oktober 2024