Het textielbedrijf Gerzon is van groot belang geweest voor Nederland en had vestigingen in diverse steden.
Het begin
In 1811, toen keizer Napoleon I besloten had dat iedereen een achternaam moest kiezen, liet Abraham Arons op de mairie van Nieuweschans zich inschrijven onder de familienaam Gerzon. Hij besloot tot die naam omdat het de naam was van de oudste zoon uit het geslacht Levi, Gershom.
Abraham Gerzon had vier zonen en drie dochters. Eén van zijn zonen, Juda Abraham Gerzon, leerde in Groningen de slagersdochter Sara Schaap kennen. Ze trouwden. Ze kregen vijf zonen en drie dochters. Juda was meer bezig met het bestuderen van de Joodse religie en de opvoeding van de kinderen kwam vooral op Sara neer. Juda stierf in 1878 op 55-jarige leeftijd.
Sara kwam uit een voornaam geslacht en ze wilde dat haar kinderen tot welstand en aanzien zouden komen. Ephraim Juda en Levi Lazarus Gerzon waren twee van haar zonen en werden geboren in Groningen in 1861 en 1869. In 1889 trokken de broers, inmiddels getrouwd, naar Amsterdam waar ze op de Nieuwendijk op 4 september 1889 onder de naam Eduard en Lion Gerzon een manufacturenwinkel begonnen.
De zaak was vanaf het begin opgezet als een grootwinkelbedrijf. Dat was voor die tijd heel gewaagd. Maar de opzet slaagde en de drukke winkelstraat werkte goed voor de winkel want al snel konden ze een filiaal openen op Damstraat 11. Al snel daarna kon Damstraat 9 erbij getrokken worden. In deze periode werkten de broers ook nog voor de Keulse firma Jonas & Sierstadt waarvoor ze vertegenwoordigers waren. Wanneer ze op reis waren, werden de winkels geleid door de zussen Emma en Sophie Gerzon. Deze zussen en broers hebben, mede door hun verschillende karakters en gebruik makend van elkaars kwaliteiten, in zeer korte tijd Gerzon zeer groot gemaakt. In het eerste jaar werd al een winst van ƒ 2996,59 gehaald. Het bleef voorspoedig gaan men kon in 1892 naar dé straat van Amsterdam, de Kalverstraat waar de panden 72 en 74 op de hoek met de Sint Luciënsteeg vrijkwamen. In 1895 konden deze panden worden aangekocht.
In deze tijd had Amsterdam 511.000 inwoners en er was plaats voor een zaak als Gerzon. Bovendien breidde men in de Kalverstraat het assortiment uit en er werd nu ook confectie, lingerie, mantelpakjes en wat herenmode verkocht. De winkel op de Kalverstraat gaf een chique karakter aan deze winkelketen en men stootte de winkels aan de Damstraat (1928) en de Nieuwendijk (1908) af. Al snel kon men chique zaken openen in Groningen (Vismarkt, 1896), Haarlem (1898), Rotterdam (Blaak, 1896; Vismarkt 1912), Arnhem, Utrecht en Leiden. Men opende filialen in Nederlands-Indië.
Ook werd er in Amsterdam, aan het Singel, een imposant kantoorgebouw gebouwd. Op die pagina ook meer informatie over Gerzon.
De Eerste Wereldoorlog was het bedrijf goed doorgekomen, maar in 1929 kwam er tegenslagen. Ten eerste overleed op 8 maart Lion Gerzon en op 24 oktober kwam het op Wallstreet tot de beruchte beurskrach. De faillissementen zorgden voor een verminderde koopkracht en dat treft de middenstand – en dus Gerzon ook.
Toen overigens Eduard Gerzon verteld werd over de Krach zat hij in de Synagoge in verband met Grote Verzoendag. Zijn reactie is beroemd geworden: “Je kunt die gojim ook geen uur alleen laten“.
Eind jaren 30 leefde alles weer wat op, maar toen de internationale spanningen in 1939 erg hoog opliepen werden de feestelijkheden voor het Gouden Jubileum van Gerzon opgeschort.
Tweede Wereldoorlog
Het pand van Gerzon kwam als een van de weinige gebouwen in het centrum van de stad redelijk ongeschonden door het bombardement van 14 mei 1940. Bij het begin van de Tweede Wereldoorlog waren Arthur Marx, Jules Eduard en George Hecht de figuren aan de top van Gerzon. Ze waren allen Joods. In eerste instantie leek het erop dat de bezetter zich niet bemoeiden met de Joden. Op 12 februari 1941 begon het echter, nog geen maand nadat de registratie ten behoeve van de “Endlösung der Judenfrage” begonnen was. De ochtendpost bracht een brief waarin de komst van een Verwalter gemeld werd, een ariër die de Joodse zaak zou behartigen. Een half uur later marcheerden Herr F W Schönherr, Rijksduitsers Knut en Wolber en de NSB’er Th. van Anrooy (die enkele jaren eerder bij Gerzon in Rotterdam ontslagen was) het gebouw aan de Spuistraat binnen. Schönherr had nu de leiding, Jules Eduard Gerzon en Arthur Marx moesten de volgende dag hun kantoor ontruimen en werden enkele maanden later ontslagen. George Hecht is dit bespaard gebleven, hij stierf plotseling op 10 januari 1941.
Na de februari-staking werden alle Joodse werknemers een voor een systematisch ontslagen. Zo’n 300 Joodse werknemers hebben de oorlog niet overleefd.
Arthur Marx en zijn vrouw werden gearresteerd en kwamen in de concentratiekampen Barneveld, Westerbork en Theresienstadt terecht. Julius Eduard Gerzon kreeg een telefonisch reddingsaanbod en wist Portugal te bereiken maar is daar onder tragische en ellendige omstandigheden in een ziekenhuis overleden op 14 december 1942. Zijn twintigjarige zoon Arthur Julius Gerzon overleed in dat jaar in een Duits concentratiekamp.
Met het bedrijf ging het niet goed. Allerlei constructies zorgden ervoor dat kapitaal onttrokken werd, na september 44 werden goederen en machines stelselmatig naar Duitsland gebracht. Het overgebleven personeel deed ook aan die diefstal mee. De filialen kwamen goed uit de oorlog, het filiaal in het hartje van Rotterdam was de enige overgebleven winkel in dat gebied. Met een totaal gebrek aan historisch besef is Gerzon in 1992 afgebroken om plaats te maken voor de hoogbouw van Fortis. Na de oorlog kwam de zaak weer onder de leiding van nakomelingen van de oprichters, maar de bloeitijd was toen voorbij. In 1964 vierde men het 75-jarig jubileum nog. In 1970 werd het bedrijf overgenomen en snel daarna was deze winkelketen failliet.
Rotterdam
De eerste vestiging van Gerzon in Rotterdam was op de Noordblaak 43 en werd in 1896 geopend door burgemeester Zimmerman. De winkel werd gevestigd in een verbouwd herenhuis. In 1934 betrok Gerzon een nieuw pand aan de Korte Hoogstraat / Leuvehaven, waarvoor Leuvehaven 1, 3, 5, 7 en 9 en ook Soetensteeg 2 en Schiedamschedijk 2, 4, 6 en 8 werden afgebroken.
bron:
Jan A. W. Kessels, Het Huis Gerzon, Geschiedenis van een Modehuis (Arnhem 1964) 123 – 130
“Advertentie”. “Rotterdamsch nieuwsblad”. Rotterdam, 1904/05/16 00:00:00, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 31-10-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBDDD02:000202709:mpeg21:p020.
ROTTERDAM. Het Gerzon-gebouw. “NRC Handelsblad”. Rotterdam, 30-09-1992. Geraadpleegd op Delpher op 14-02-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBNRC01:000030682:mpeg21:p015.
illustraties:
Gerzon 1938. Collectie beeldbank Stadsarchief Rotterdam 4202_1987-1675
“Advertentie”. “Rotterdamsch nieuwsblad”. Rotterdam, 1904/05/16 00:00:00, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 31-10-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBDDD02:000202709:mpeg21:p020.
ROTTERDAM. Het Gerzon-gebouw. “NRC Handelsblad”. Rotterdam, 30-09-1992. Geraadpleegd op Delpher op 14-02-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBNRC01:000030682:mpeg21:p015
gepubliceerd
20 februari 2016
laatst bijgewerkt:
14 februari 2024