Op de Scheepmakershaven 33 was Export Maatschappij Jacatra gevestigd. Deze maatschappij exporteerde verschillende zaken waaronder vrachtauto’s (nevenstaande advertentie uit 1919) maar ook artikelen zoals banden voor vrachtauto’s e.d, limonade, siropen e.d.
Met name in Nederlands-Indië was dit bedrijf actief. Zo was er ook een vestiging in Benkoelen (nu Bengkulu, Sumatra). Voor Nederlands-Indië was Jacatra de alleenvertegenwoordiger voor de Albion-vrachtauto.
Directeur van dit bedrijf was Herman Fortuin. Herman werd geboren op 20 december 1849 in Zutphen en werd in 1899 directeur van een handelsmaatschappij. In 1911 werd hij directeur van Export Maatschappij Jacatra.
Herman was de zoon van Abraham Jacob Fortuin en Roosje van Raalte. Hij trouwde op 24 juni 1879 met Judith Willing (Manchester, 24 april 1858 – Zeist, 2 november 1923) en kreeg met haar vijf kinderen; Abraham Jacob (Amsterdam, 26 september 1880 – ), Maria (Rotterdam, 29 september 1882 – Rotterdam, 27 november 1899), Willem (Amsterdam, 25 augustus 1885 – Auschwitz, 8 oktober 1942), Rozalie (Amsterdam, 17 april 1889 – ) en nog een levenloos geboren kind in 1902.
Zoon Abraham Jacob (Bram) werd later adjunct directeur van Jacatra; zoon Willem was het zorgenkind aangezien hij moeilijk kon leren; hij werd tuinman. Vader Herman overleed op 27 augustus 1926.
Het bedrijf Jacatra raakte voor de Tweede Wereldoorlog in de problemen en ging failliet. In 1933 is in het Vaderland te lezen dat in de jaarstukken over 1932 stond dat het verlies was gestegen tot ƒ 202.024,-. Dat zou vandaag een koopkracht vertegenwoordigen van € 1.850.000.
Smaad
In de oorlog was er in een aantal kranten sprake van virulent antisemitisme. “De Misthoorn” was daarbij het meest antisemitische krantje, maar ook in “Het Nationale Dagblad: voor het Nederlandsche Volk” was het op 21 november 1940 raak. Onder de titel “Wanneer worden de v.d. Bergh’s en neef Bram Fortuin ter verantwoording geroepen?” volgde een litanie van beschuldigingen en antisemitische uitlatingen. In dit artikel worden een aantal zaken gesuggereerd.
Ten eerste dat de maatschappij Jacatra een creatie zou zijn van Van den Bergh (oprichter Van den Bergh en Jurgens, werd later Unilever). Ten tweede dat de familie Bram Fortuin naar Indië zond op grond van een “minder gunstige reputatie” (Bram nam het bedrijf over toen zijn vader overleed). Ten derde dat de familie Van den Bergh zich in een brief aan een schuldeiser zich excuseerde na het faillissement van het bedrijf over de leiding door Bram Fortuin. Vervolgens wordt Van den Bergh zwart gemaakt omdat hij de schuldeiser niet betaalde en achter de schermen “de touwtjes in handen had”.
In verschillende kranten, met name in het begin van de Tweede Wereldoorlog, zijn dit soort antisemitische berichten terug te vinden. Het Nationale Dagblad was een uitgave van de NSB en werd gepubliceerd tussen 1936 en 1945. De hoofdredacteur was mr. M. M. Rost van Tonningen, die daar overigens op 24 oktober 1940 door Mussert ontslagen werd. Ten tijde van de smaad op Fortuin en Van den Bergh had deze krant ca. 17.000 abonnees.
bron:
conam.info,
adresboeken stadsarchief rotterdam,
digitale stamboom stadsarchief rotterdam,
geninet,
telefoongids Lahat – Palembang, Tjoeroep 1937,
Advertentie Jacatra. Het nieuws van den dag voor Nederlandsch-Indië. Batavia, 28 maart 1913. Geraadpleegd op Delpher op 7 april 2016.
ExportMij Jacatra. Verlies tot f 202.024,- gestegen. Het Vaderland, staat- en letterkundig dagblad. ’s Gravenhage, 21 april 1933, geraadpleegd op delpher op 7 april 2016.
“SAM VAN DEN BERGH, DE FILANTROOP”. “Het nationale dagblad : voor het Nederlandsche volk“. Leiden, 21-11-1940. Geraadpleegd op Delpher op 08-04-2016, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011132393:mpeg21:a0077
Algemeen Handelsblad, 27 aug 1926, familiebericht Herman Fortuin
www.wikipedia.nl, lemma “Het Nationale Dagblad”.
gepubliceerd:
2 maart 2016
laatst bijgewerkt:
7 juli 2023