Eva Kat (Amsterdam, 18 februari 1915 – Enschede, 8 juni 1952) groeide op in Amsterdam, waar haar vader Salomon (Amsterdam, 29 december 1887 – Auschwitz, 3 oktober 1944) diamantklover was. Haar moeder was Belia Komkommer (Amsterdam, 31 augustus 1886 – Auschwotz, 3 oktober 1944). Ze had het goed in Amsterdam en kwam er haar grote liefde tegen, Alexandre (Alex) Speelman (Luik, 14 mei 1914 – Auschwitz, 17 juli 1942). Ze trouwden en gingen in Rotterdam wonen.
In 1939 kwam de dreiging van de oorlog. Eva raakte in dat jaar zwanger, Alex werd gemobiliseerd. Op 14 mei volgde het bombardement op Rotterdam. De bommen misten het huis. Alex vocht ondertussen op de Grebbeberg en keerde ongedeerd terug. Drie maanden na de Duitse inval, in augustus 1940, werd hun zoon Donald geboren.
Naarmate de oorlog vordert wordt de situatie voor Joden steeds slechter. Eva, Alex en Daniel gaan naar Den Haag waar ze bij vrienden intrekken. Alex wordt opgeroepen om voor de Duitsers te gaan werken en ze moeten de ster gaan dragen; maar dit weigeren ze. De onrust wordt nog groter en ze besluiten te vluchten, samen met hun vrienden. Ze bespreken het plan met de familie, maar dat leidt tot een grote ruzie. Eva’s ouders in Amsterdam verklaren haar voor gek, ‘hoe kun je met een klein kind vluchten…’; Eva’s ouders, die in Amsterdam blijven, zullen later vergast worden.
Er wordt nagedacht over waarheen men zou kunnen vluchten. Naar Engeland gaat niet omdat de overtocht te gevaarlijk is. Spanje is te ver en uiteindelijk besluiten ze tot een vlucht naar Zwitserland. Moeilijk, maar niet onmogelijk. De inboedel wordt met een grote kist, via een omweg, vooruit gestuurd. Zelf reizen ze via allerlei omwegen naar Zwitserland, allereerst een deel met de trein. Ze willen vooral geen aandacht trekken van de Duitsers, dus kan er niet veel bagage mee. Eva neemt alleen een tasje mee.
De reis van Nederland naar Zwitserland is voor Eva de reis van haar leven. Omzwervingen, verraad, hoop, teleurstelling. Haar man, haar vrienden en andere reisgenoten zullen Zwiterland nooit bereiken, ze worden namelijk opgepakt, vlak voor de grens. Omdat haar zoontje slaapt, laten de Duitsers haar gaan, mits ze zich de volgende dag meldt. Eva moet kiezen: Of zich melden en herenigd worden met haar man, of zich niet melden en de grens over, de vrijheid tegemoet. Eva kiest voor het laatste. Met deze beslissing blijkt ze later haar eigen leven en dat van haar kind gered te hebben. Maar haar echtgenoot, en haar vrienden, worden vergast in Auschwitz.
Na de oorlog keert Eva terug naar Nederland. Al haar herinneringen aan de reis, de documenten, de kaartjes, heeft ze bewaard in haar reistas. Zelfs daarin een laatste brief van haar echtgenoot vanuit een doorgangskamp naar Auschwitz, een brief voornamelijk gericht aan zijn zoontje Donald. De tas werd jaren niet meer ingekeken, het zorgde alleen maar voor nare herinneringen. Eva stierf en de tas werd ergens weggestopt in het huis van Donald, inmiddels volwassen. Nooit zou de tas, waarin het verhaal van zijn moeder, geopend zijn als hij er niet toe gedwongen werd.
Donald vroeg als nabestaande een uitkering van de Nederlandse regering aan Joodse slachtoffers aan. Hij deed het niet om het geld, maar om de erkenning. Hij had gegevens nodig, en kwam uiteindelijk bij die nooit geopende tas van moeder uit. Dan blijkt de inhoud een schatkamer uit het verleden. Met het bekijken van de brieven komt de barre tocht tot leven, de tragiek, en zijn vader.
Donald Speelman heeft zijn eigen verleden jarenlang verdrongen. Hij ondernam de tocht terug naar Zwitserland. Onderweg zocht hij de mensen op die een rol hebben gespeeld tijdens de vlucht van zijn ouders in de zomer van 1942. Na het openen van de tas van zijn moeder, die overigens nog steeds bestaat, besloot hij het verhaal van zijn familie op te laten tekenen in een boek, speciaal voor zijn kinderen en kleinkinderen. Het boek heet “De Tas van Eva”, geschreven door D. Speelman, en is als tweedehands artikel nog verkrijgbaar.
Eén Vandaag maakte er een documentaire over.
bron:
2vandaag.nl; bewerkt
gepubliceerd:
5 maart 2016
laatst bijgewerkt:
6 december 2023