Esther (Elly) Hartog (Amsterdam, 21 juni 1905 – Rotterdam, september 1998) was een dochter van Abraham Hartog (Puttershoek, 27 september 1864 – Amsterdam, 8 mei 1938) en Johanna Gotschalk (Heusden, 5 november 1868 – Amsterdam, 2 januari 1932). Ze trouwde na de oorlog met Wally Elenbaas, die ze in 1935 al ontmoet had (Valdemar Hansen Elenbaas, Rotterdam, 12 april 1912 – Rotterdam, 21 mei 2008). Dat was via de fotografie gegaan. In 1935 gingen Wally met zijn vriend Dick Elffers samen met Esther en haar oudere zus Sophia een week naar Parijs, hét centrum van de moderne kunst in die jaren. Wally en Esther bleken het goed met elkaar te kunnen vinden tijdens die reis. Hij maakte in Parijs de eerste foto van haar, liggend in bed in de hotelkamer.
Esther was toen rond de 30 jaar oud en werkt bij de PTT als telefoniste. Elenbaas werkte tot 1928 bij een graanimportbedrijf in Rotterdam en was lid van de CPN. Het bedrijf waar hij werkte ging failliet. Elenbaas besloot om kunstenaar te worden en zich actief te gaan inzetten voor de revolutie. Zo sluit hij zich aan bij de Arbeidersfotografen.
De ontmoeting met Esther is een keerpunt in zijn leven. In eerste instantie verhuist Elenbaas van Rotterdam naar Amsterdam en trekt bij Esther in. Esther heeft een inkomen, Elenbaas is een arme kunstenaar. Met de financiële zekerheid die Esther biedt lukte het Elenbaas om zich steeds verder te ontplooien en in 1937 is hij een van de deelnemers bij de tentoonstelling Foto’37 in het Stedelijke Museum in Amsterdam. Esther is zijn muze. Hij fotografeert haar vaak, ook naakt dat in die tijd een doorbraak was.
In 1939 zegt Esther haar baan op bij de PTT. Esther en Wally Elenbaas trekken naar Corsica. Wanneer de oorlog dreigt uit te breken keren ze terug naar Nederland en gaan in Rotterdam wonen aan het Haringvliet. In 1940 heeft Wally een tentoonstelling in de Cineac Bioscoop in Rotterdam en Esther besluit dat zij dan ook fotografe wil worden.
Ze gaat naar de Rotterdamse Academie voor Beeldende Kunsten waar ze een half jaar later vanaf moet vanwege haar Joodse afkomst. Ze gaat dan werken bij Wally en probeert op die manier haar ervaring uit te breiden.
1942
In 1942 gaan Esther en Wally wonen op Katendrecht. Esther moet er gaan onderduiken op de tweede en derde verdieping boven café-restaurant Belvedère op de Rechthuislaan. Al voor de onderduik van Esther helpen Wally en Esther Joodse kinderen om in Katendrecht onder te duiken. Voor haar onderduik had Esther, net zoals haar zus Sophia, een aanstelling bij de Joodsche Raad voor Amsterdam, bureau Rotterdam.
Katendrecht blijkt een goede plaats om onder te duiken. De bewoners zorgen voor de onderduikers, en vanwege de prostitutie in deze wijk was de wijk voor Duitse soldaten verboden terrein. Esther komt in haar onderduik de oorlog door, terwijl Wally in de illegaliteit zit en door het heel land vervalste papieren verspreid.
1945
Na de oorlog trouwen Esther en Wally. Samen gaan ze verder, en ook gaan ze samen verder in de fotografie. Wally fotografeert, maar maakt ook tekeningen, etsen en schilderijen. In 1952 ontvangt hij voor zijn grafiek een prijs op de Biënnale van Venetië.
Esther en Wally blijven wonen in het huis in Katendrecht. Esther overleed in 1998, Wally tien jaar later.
In het filmpje het verhaal over de naaktfoto’s, met ook een stukje geschiedenis van Esther in de oorlog.
bron:
Rosa de Carvalho, Fleur Roos, Wally Elenbaas in Scheptediepte september 2005
Marsman. Eddie, Wally Elenbaas (1912-2008) in het NRC
Belvedere, verhalenhuis te Rotterdam
Arie van der Krogt, De kunst van het samenzijn (augustus 2002) via http://www.wallyelenbaas.nl/120927%20De%20kust%20van%20het%20samenzijn/samenzijn.html (geraadpleegd 14 maart 2020).
kaart Joodsche Raad, Arolsen Archives, 130302990 (Esther HARTOG).
Foto’s:
Esther Hartog in ‘de 100 gezichten van Esther Hartog’.
Prentbriefkaart Katendrecht rond 1900
video:
embedded van youtube.
gepubliceerd:
5 maart 2016
Laatst bijgewerkt:
23 november 2023