Elisabeth Sophia Gans en haar echtgenoot Izak Onderwijzer waren voor en in het begin van de Tweede Wereldoorlog het directeursechtpaar van het weeshuis Megadle Jethomim aan de Mathenesserlaan 208.
Elisabeth Sophia (Amsterdam, – Sobibor, ) en Izak (Amsterdam, – Sobibor, ) kwamen uit Amsterdam waar na hun huwelijk op 26 januari 1936 tot in de loop van 1939 op de Spinozastraat 11hs woonden. Op 3 augustus 1939 werd het echtpaar uit Amsterdam uitgeschreven en gingen zij naar de Mathenesserlaan 208 in Rotterdam. Ze woonden dus in in het weeshuis. Elisabeth en Izak verhuisden met hun jonge zoontje Abraham Samson (Amsterdam, – Sobibor, ) naar Rotterdam. Ook was Izak directeur van een vluchtelingenkamp voor Duitse Joden, het is niet duidelijk of dit voor de aanstelling was in Rotterdam of tijdens deze aanstelling.
Izak was een zoon van de bekende Amsterdamse rabbijn Abraham Samson Onderwijzer (Muiden, 24 juli 1862 – Amsterdam, 17 november 1934) en Lea Wagenaar (Amsterdam, 3 januari 1870 – Apeldoorn, 13 augustus 1932). Abraham en Lea hadden negen kinderen en het gezin onderwijzer woonde voor het overlijden van Abraham op de Plantage Middenlaan 23hs in Amsterdam.
Izak en Elisabeth vormden de directie van het weeshuis toen de oorlog uitbrak. De oorlog werd al snel tastbaar in het weeshuis, al in 1941 hield de Joodse Coördinatie Commissie, de organisatie die min of meer gezien wordt als voorloper van de Joodsche Raad maar nu niet ingesteld door de bezetter maar opgericht door de Joodse gemeenschap om een overlegorgaan te creëren, toen de coördinatie commissie er spreekuren ging houden. Later werd de locatie ook gebruikt door de Joodsche Raad voor Amsterdam, bureau Rotterdam.
Op 26 februari 1943 werd het Joods Weeshuis ‘leeggehaald’, samen met het Joodse ziekenhuis op de Schietbaanlaan en het Joodse Oude van Dagenhuis op de Claes de Vrieselaan. In de weken ervoor waren er weinig Joden opgepakt, de indruk was dat het op dat gebied wat rustiger aan het worden was in de stad. De massale actie op de drie Joodse instellingen was niet verwacht en overviel de Joodse gemeenschap.
Izak had vanwege zijn functie een Sperre, waardoor hij ’tot nader order’ was vrijgesteld van deportatie. Na het leeghalen van de Joodse instellingen verviel deze Sperre en op 27 februari 1943 werden Izak, Elisabeth en Abraham Samson geregistreerd in Westerbork. Op 4 mei 1943 werd het gezin Onderwijzer naar Sobibor gedeporteerd.
bron:
Elisabeth Sophia Gans, Stadsarchief Amsterdam, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 254.
Izak Onderwijzer, Stadsarchief Amsterdam, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 605.
Plantage Middenlaan 23, Stadsarchief Amsterdam, Woningkaarten, archiefnummer 5445, inventarisnummer 275.
Verloving, Familiebericht. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 02-11-1933, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 06-01-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010662644:mpeg21:p008.
Huwelijk, Familiebericht. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 10-01-1936, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 06-01-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010871440:mpeg21:p006.
Coordinatie-commissie, Het Joodsche weekblad. 3 oktober 1941. Geraadpleegd op Delpher op 07-01-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA16:020994026:00001.
Izak Onderwijzer, kaart Joodsche Raad, Arolsen Archives, 130348928 (Izak ONDERWYZER).
illustratie:
Verloving, Familiebericht. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 02-11-1933, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 06-01-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010662644:mpeg21:p008.
gepubliceerd:
7 januari 2024
laatst bijgewerkt:
7 januari 2024