Het waren twee spoorwegbeambten, F van der Valk en Georgius Maximilianus Hendrikus van den Bergh (Rotterdam, 14 maart 1821), die in 1856 een gebied huurden nabij de Kruiskade en Station Delftse Poort om daar hun verzameling fazanten en watervogels onder te brengen. In de wandeling werd het gebied Het Spoortuintje genoemd. Dit initiatief werd een succes en leidde tot de opening op 18 mei 1857 van de Rotterdamse Diergaarde.
De diergaarde was in de eerste periode een elitaire gelegenheid. Alleen leden van de Vereniging Rotterdamsche Diergaarde mochten de tuin bezoeken; de leden van de vereniging waren vooraanstaande burgers. In latere jaren mochten niet-leden de tuin ook bezoeken, gedurende een paar dagen in augustus en via een aparte ingang.
In de eerste halve eeuw van haar bestaan floreerde de diergaarde. Maar vanaf 1924 werd het minder. De dierentuin raakte in financiële problemen en de crisisjaren verergerde dit.
Hoewel de dierentuin in de beginjaren buiten het centrum van de stad lag werd het verkeer rond de dierentuin in de alsmaar groeiende stad steeds intensiever en eigenlijk lag de dierentuin behoorlijk in de weg.
In 1932 werd – waarschijnlijk mede met een financieel motief – besloten om vaker meer niet-leden toe te laten en in 1937 werd na onderhandeling met de gemeente een 13 ha grote nieuwe locatie gevonden en begon de verhuizing. De nieuwe locatie, nu Diergaarde Blijdorp genoemd, leende zich tot het bouwen van een totaal andere dierentuin. De dieren kregen toen al meer ruimte, de hokken en tralies werden meer vervangen door grote ruimten en grachten waarmee de afscheiding met het publiek geregeld werd. Het ontwerp van de dierentuin in Blijdorp was van Sybold van Ravensteyn.
Hoewel een groot deel van de dierentuin op 14 mei 1940 al verplaatst was, was dat niet met alle dieren gedaan. Twee dagen voor het bombardement, op de 12e mei, werd de diergaarde getroffen door voltreffers die voor Station DP bedoeld waren. Er kwamen dieren om en enkele dieren ontsnapten; zo liep er een zebra door een winkelstraat en zeeleeuwen zwommen door de singels van de stad.
Dr. K. Kuiper, de toenmalige directeur, stelde op 5 juni 1940 zijn collega Sunier van Artis op de hoogte van de schade van het bombardement en meldde ook dat de kostbare bibliotheek, met 5000 boeken, in de vlammen verloren was gegaan. Diergaarde Blijdorp werd na het bombardement versneld afgemaakt en deels op 7 juli 1940 geopend; de hele dierentuin ging geheel open op 7 december 1940.
De hongerwinter
In de hongerwinter van 1944 – 1945 was de schaarste in alle dierentuinen in Nederland goed te merken. De diergaarde had er veel last van. Voedsel van buitenlandse oorsprong, zoals bananen in sinaasappelen, waren al jaren eerder niet meer verkrijgbaar, maar gelukkig bleken appels en groenten daar een goede vervanging voor. In de tropische kassen werden bananen gekweekt en deze werden goed beschermd om diefstal te voorkomen. Deze waren echter niet voor de dieren, maar voor ernstige zieke patiënten die veel vitaminen nodig hadden.
Joodse diergaarde
Artis in Amsterdam had een belangrijke betekenis voor de Joodse gemeenschap. Dit was voor de oorlog zeker het geval, het park ligt middenin de Plantagebuurt, van oudsher een belangrijke buurt voor de Joodse Amsterdammer. Was dit ook het geval voor de Rotterdamse Diergaarde?
Voor deze veronderstelling zijn minder bevestigingen te vinden. Er zijn in het archief wel wat Joodse bestuurders te vinden, maar zij zijn geen toonzettende bestuurders.
Jacob van der Heijm
Wel voor het voetlicht kan Jacob van der Heijm gebracht worden. Jacob was de zoon van Meijer van der Heijm en Wilhelmina Sanders. Meijer was ondernemer in Rotterdam en meer over hem op deze pagina en op deze pagina op joodmonument.nl. Jacob bezocht samen met zijn zusje Serah Elizabeth en hun kindermeisje Clementine Lems regelmatig de diergaarde. Mevrouw Lems vertelt over haar herinneringen in onderstaand filmpje:
bron:
historiek.nl,
youtube.
joodsamsterdam.nl/rotterdam,
“overleven in de dierentuin”, Maarten Th Frankenhuis,
Couvreur, Eddy le, Wandeling E, “Rotterdam in de Tweede Wereldoorlog”, deel 1 “Oude Westen en Middelland” (geraadpleegd 21 april 2015)
laatste aanpassing:
8 september 2019