-Benedictus Jacobs Bierschenk
(Tiel, 3 oktober 1888 – Westerbork 25 februari 1943)
-Rika Bierschenk
(Amsterdam, 15 november1908 – Sobibor, 23 april 1943)
-Rika Bierschenk
(Rotterdam, 9 december 1924 – Auschwitz, 29 oktober 1942)
-Koos Bierschenk
(Rotterdam, 7 april 1926- Auschwitz, 29 oktober 1942)
-Jette Bierschenk
(Rotterdam, 2 november1927 – Sobibor, 23 april 1943)
-Kaatje Bierschenk
(Rotterdam, 19 april 1929 – Sobibor, 23 april 1943)
-Benedictus Bierschenk
(Rotterdam, 21 november1930 – Sobibor, 23 april 1943)
-Rebekka Bierschenk
(Rotterdam, 3 maart 1932 – Sobibor, 23 april 1943)
-Esther Bierschenk
(Rotterdam, 15 mei 1933- Sobibor, 23 april 1943)
De geboorte van Benedictus, Friese roots
Benedictus Bierschenk (Tiel, – Westerbork, ) werd geboren in Tiel, en had ook Friese roots. Zijn vader Jacob Bierschenk werd op 23 augustus 1844 in Leeuwarden geboren. Hij was koopman en trouwde met Aaltje Boas, geboren in Tiel op 27 juli 1850. Ze kregen samen negen kinderen. Vier dochters en vijf zonen. Rebekka (1876), Samuel (1879), Abraham (1881), Kaatje (1883), Levie (1885), Benedictus (1888), Jette (1889), Koosje (1892). Deze namen komen allemaal terug toen zoon Benedictus een eigen gezin stichtte met zestien kinderen. Benedictus was de derde zoon in het gezin. Het gezin verhuisde naar Tiel, de geboortestad van Aaltje. Benedictus verhuisde in 1908 op jonge leeftijd, hij is dan zeventien, naar Amsterdam. Hij ging wonen op de Rapenburgstraat 133, in de Jodenhoek. Hij werd sigarenmaker.
De geboorte van moeder Rika
Rika werd in 1889 in Amsterdam geboren. Ze was er een van een tweeling. Haar zus werd of doodgeboren of overleed snel na de geboorte. Opvallend is dat voor beide kinderen de naam ‘Rika’ werd opgenomen in het bevolkingsregister. Bij één naam staat een ‘O’.
Haar ouders waren Aaron Cosman, geboren in Amsterdam, en Betje Hilversum, geboren in Amersfoort. Vader was uitdrager. Rika had drie broers en drie zussen. In 1894 schreef het gezin zich in Rotterdam in en ging wonen op de Raamstraat 481. Vervolgens via de Nieuwsteeg naar de Diergaardestraat. Rika vertrok op 7 mei 1907 naar Rotterdam. Ze was toen zeventien jaar en ging wonen op de Diergaardestraat 43.
Benedictus en Rika stichten een gezin
Benedictus en Rika trouwden drie jaar later op 30 maart 1910 en gingen wonen in de Raamstraat, waar hun eerste dochter Aaltje op 10 december 1910 geboren werd. Het gezinsleven van dit echtpaar speelde zich in het begin af in de Zandstraatbuurt, een buurt in het centrum van Rotterdam die mede werd bevolkt door het Joodse proletariaat. Vele woonadressen volgden.
Ze kregen in totaal zestien kinderen, acht dochters en acht zonen. Na Aaltje in 1910 volgde Jacob (1912), Betje 1914), Abraham (1916), Samuel (1918) die maar een maand leefde, Levie (1919) Samuel (1921), Jette (1922) die maar twee jaar oud werd, Benedictus (1923), Rika (1924), Koos (1926), Jette (1927), Kaatje (1929), Benedictus (1930), Rebekka (1932) en Esther (1933). Vader Benedictus werkte als koopman in manufacturen.
Ouders Bierschenk overlijden
De vader van Benedictus, die inmiddels met zijn vrouw in Rotterdam woonde, overleed op 13 november 1919. Hij werd 75 jaar en is begraven op de Joodse begraafplaats aan het Toepad.
Vanaf 5 januari 1928 maakte het gezin de oversteek naar Rotterdam-Zuid. Er volgden vele adressen in de buurten Hillesluis, Afrikaanderwijk en Katendrecht. Ze verhuisden in dat eerste jaar drie maal. Eerst naar de Maliestraat 10, dan in dezelfde straat naar nummer 35a, , vervolgens naar de Slaghekstraat 143b. In de tussentijd overleed de moeder van Benedictus op 27 maart 1928. Ze werd 77 jaar.
Geval van vergiftiging te Rotterdam
Het was zaterdagavond 11 september 1928. Het gezin was bijeen voor de maaltijd in de Slaghekstraat 143b als het noodlot toeslaat. Later verschenen er in alle nationale en plaatselijke kranten berichten rond deze gebeurtenis. Er werd soep gegeten in het gezin Bierschenk. Benedictus en Rika hadden inmiddels tien kinderen. Rika was in verwachting. De oudste, Aaltje, was zestien jaar, de jongste, Benedictus, vijf. Het was de tijd dat er nog geen koelkasten waren. Na de maaltijd werden de ouders en de kinderen die de soep hebben gegeten onwel. Zo erg dat dokter Abrahams werd gewaarschuwd. Vijf kinderen, Aaltje (18), Jacob (16), Levie (9), Samuel (7) en Benedictus (5) moesten worden opgenomen in het Coolsingelziekenhuis.
Niet alle kinderen hadden gegeten van de soep die Rika had klaargemaakt. Betje (14), Abraham (12), Rika (4) en de twee jongsten Koos (2) en Jette (1) werden gespaard. Ze werden met een auto van de G.G.D. thuis opgehaald, maar voor de vijfjarige Benedictus kwam dit te laat. Hij overleed. Het verdriet was groot.
Brede Hilledijk en twee dochters en een zoon gaan trouwen
In 1933 woonde het gezin na vele verhuizingen op de Brede Hilledijk 161a op Katendrecht. Eerder, in 1929, was Aaltje, de oudste dochter van Benedictus en Rika, getrouwd met de niet-Joodse Hendrik (Henk) van Aken (1905). Henk was havenarbeider. Ze woonden op veel achtereenvolgende adressen in Rotterdam-Zuid. Er kwam nog meer gezinsuitbreiding. Kaatje (1929), Benedictus (1930) die vernoemd was naar zijn overleden broertje, Rebekka (1932) en Esther (1933).
Betje Bierschenk, het derde kind, trouwde toen ze negentien was in 1934 met de niet-Joodse Arnoldus Bijl. Beide zussen overleefden de oorlog.
Zoon Jacob, het tweede kind, trouwde op 27 mei 1936 met de niet-Joodse Nelly Corino, een dochter van Jacob Corino en Willemina van Driel. Ze kregen twee kinderen. Hij was koopman in fruit.
Abraham, het vierde kind van Benedictus en Rika, trouwde op 7 december 1938, twee jaar voor de oorlog, met Maria Pleuntje Ouwens. Het was ook een gemengd huwelijk. Volgens de kaart van de Joodsche Raad hadden ze een kind. Toen brak de oorlog uit en al snel volgden de ene na de andere de anti-Joodse maatregel.
Levie Bierschenk woonde tot aan zijn huwelijk in 1941 nog thuis op de Brede Hilledijk 161a Na zijn huwelijk met Petronella Theodora Kollen werd er in 1942 een kind geboren. Hij was net als zijn broer Jacob koopman in fruit. Op 22 oktober 1941 trouwde zoon Samuel, twintig jaar oud, met de zeventienjarige Maria Venneman. Ze gingen wonen op de Veerlaan 14-1. Zijn verhaal staat hier.
Koos en Rika Bierschenk woonden samen op de Brede Hilledijk 164. Toen acht kinderen het gezin van Benedictus en Rika verlaten hadden, woonden ze nog met hun vijf jongste kinderen op de Brede Hilledijk. Tot de onrust volgt.
Vader Benedictus Bierschenk
Nog voor het eerste transport van 30 juli 1942 werd Benedictus op 24 juli 1942 gearresteerd in Rotterdam en op 30 juli 1942 overgebracht naar de Duitse Centrale Inlichtingendienst in Den Haag. Niet bekend is of hij van daaruit werd vrijgelaten of dat hij direct vanuit Den Haag op 27 januari 1943 naar het ziekenhuis in Westerbork werd getransporteerd, waar hij direct in een ziekenbarak terecht kwam. Na een ziekbed van een maand, overleed hij op 25 februari 1943 in Westerbork. Hij werd op 1 maart 1943 begraven op de Joodse begraafplaats in Assen.
De gebeurtenissen volgen elkaar op
Koos en Rika Bierschenk woonden inmiddels niet meer in het ouderlijk huis, maar een paar huizen verder op de Brede Hilledijk 164 aan het begin van Katendrecht. Deze huizen zijn inmiddels afgebroken. Koos en Rika waren zestien en zeventien jaar. Een week nadat hun vader gearresteerd werd gaven ze gehoor aan de eerste oproep van 31 juli 1942 om zich bij de Loods 24 te melden. Wellicht dachten ze dat ze naar een werkkamp zouden gaan en als gezonde jongeren wel zouden overleven. Ook kan het feit dat hun vader gearresteerd werd een rol gespeeld hebben bij hun overwegingen om te gaan. Het waren onzekere tijden. Beiden werden enkele dagen later, op 3 augustus 1942, getransporteerd naar Auschwitz en op 30 september vermoord.
Razzia’s
Los van de eerste transporten werden er in Rotterdam razzia’s gepland. Dat waren gerichte acties op de Joodse Rotterdammers. Hun namen waren al bekend. De eerste razzia vond plaats op 2 oktober 1942. Meestal werden Joodse Rotterdammers in de avond of de nacht, in ieder geval na spertijd, met dwang opgehaald. Driehonderd politiemannen moesten zich in de avond om 20.00 uur melden in de kantine van het hoofdbureau. Daar werd de groep in drietallen verdeeld. Bij elk drietal werd een medewerker toegevoegd van de Aussenstelle of van groep X (de Jodenjagers van het Rotterdamse politiekorps). Joden werden met vrachtwagens opgehaald.
Er is niet zoveel bekend van deze ophaalactie. Een journalist rapporteerde dat er bij deze razzia ongeveer 700 Joden zijn opgehaald. Dat waren voornamelijk gezinsleden van mannen die in de werkkampen zaten. In ons overzicht zijn de volgende personen tijdens deze razzia gearresteerd:
Abraham en Helena Trijtel met hun kleindochter Esther Israël.
Familie Bon uit de Rechthuisstraat 25b.
De tweede razzia, op 8 oktober 1942, was gericht op Joden in de leeftijdscategorie tussen de zestig en negentig jaar.
Philip Machiel en Saartje Stad-Israël.
Moeder Rika Bierschenk en haar thuiswonende kinderen
Rika was vanaf 25 februari 1943 weduwe. Ze werd door de Joodsche Raad van het overlijden van haar man op de hoogte gesteld. Tijdens de razzia van 10 april 1943 werd Rika, samen met haar vijf thuiswonende kinderen, opgepakt.
Volgens berekeningen moesten er toen nog ongeveer 4.000 Joden in Rotterdam zijn. Volgens schattingen waren er toen 1.000 ondergedoken, 875 waren gemengd gehuwd en 250 personen hadden een vrijstelling vanwege hun werkzaamheden voor de Joodsche Raad. De 2.000 overgebleven Joden woonden nog steeds, met toestemming en medeweten van de politie, in hun woningen. De laatst derde grote razzia was gericht op die laatste groep. Voor het vervoer van de Joden had men bij de RET drie tramstellen en zestien autobussen besteld. In totaal werden die avond en nacht 800 joden gearresteerd. Op 20 april 1943 werden zij gedeporteerd naar Sobibor en op 23 april 1943 werden ze daar vermoord.
De jongste kinderen in het gezin van Rika waren Jette, Kaatje, Benedictus, Rebekka en Esther.
 |
 |
 |
 |
 |
Andere Katendrechters die bij deze derde razzia werden opgepakt, zijn:
Selda Livikovna Baumgarten-Sternson
Zij kwam op 11 april 1943 aan in Westerbork. Zij was al eerder opgepakt maar werd weer vrijgelaten. 4 mei 1943 werd zij gedeporteerd naar Sobibor en op 7 mei 1943 vermoord. Selda woonde op de Brede Hilledijk 209b.
Hester Drielsma
Zij kwam op 10 april 1943 aan in Westerbork en werd op 18 mei 1943 gedeporteerd naar Sobibor. Op 21 mei 1943 werd zij vermoord. Hester woonde op de Katendrechtsestraat 49a.
Hoe verging het de rest van de kinderen?
Aaltje Bierschenk (1910-1985)
In tegenstelling tot haar broers, overleefde zij door haar gemengde huwelijk de oorlog. Ze woonde op verschillende adressen op Rotterdam-Zuid. Het echtpaar kon zelf geen kinderen krijgen. Toen haar broer Samuel werd opgepakt, nam zij de opvoeding van de baby Rika op zich, dochter van Samuel Bierschenk en Maria Henneman.
Jacob Bierschenk (1912-1943)
Jacob Bierschenk woonde na zijn huwelijk ook op Rotterdam-Zuid. Ondanks de verplichte registratie van Joden in Nederland, die vanaf 10 januari 1941 ook in Rotterdam gold, is er van Jacob Bierschenk geen registratiekaart gevonden in de cartotheek van de Joodsche Raad. Jacob Bierschenk is in Rotterdam overleden op 8 november 1943 en voor zover bekend werd hij niet begraven op de Joodse Begraafplaats Toepad in Rotterdam. Hij werd 31 jaar.
Betje Bierschenk (1914-1985)
Betje overleefde de oorlog. Tijdens de oorlog, in 1941, zeven jaar na haar huwelijk, overleed de echtgenoot van Betje. Arnoldus Bijl en hij liet vijf kinderen achter. Betje overleed in 1995. Ze werd 81 jaar.
Abraham Bierschenk (1916-1943).
Hij was aanvankelijk ‘gesperrt’, getuige zijn stempel in zijn persoonsbewijs. Terwijl zijn broer Samuel op 4 december 1942 werd vrijgelaten uit Westerbork, werd hij op 11 december 1942 gearresteerd en naar de gevangenis in Breda gebracht. In het begin van de oorlog werden gemengd gehuwden ontzien. Later in de oorlog moesten de Duitsers quota halen en werden ook gemengd gehuwden niet gespaard.
De broers zagen elkaar niet meer. Samuel werd 31 december wederom gearresteerd en verbleef anderhalve maand in Rotterdam terwijl Abraham direct op transport ging naar Westerbork, waar hij de volgende dag, 12 december, op transport werd gesteld naar Auschwitz en op 28 februari 1943 werd vermoord.
Over Levie Bierschenk (1919)
Levie Bierschenk werd als enige van het gezin tijdens de oorlog geïnterneerd in kamp Vught. Hij wist te ontsnappen, maar werd later weer opgepakt. Op 15 november 1943 werd hij naar Auschwitz gedeporteerd. Daar werd hij geselecteerd om te werken. Uiteindelijk is hij ergens in Midden-Europa bezweken aan de ontberingen.
4 mei 2020
Op het trottoir aan de Brede Hilledijk 161a liggen tien Stolpersteine ter herinnering aan het gezin Bierschenk. Stolpersteinen zijn een project van de Duitse kunstenaar Gunter Demnig. Hij bedacht deze gedenktekens voor de huizen van mensen die door de nazi’s verdreven, gedeporteerd, vermoord of tot zelfmoord gedreven zijn.
De Stolpersteinen voor het gezin Bierschenk liggen er al enkele jaren. Nadat ze in januari 2017 werden gestolen, zijn ze in februari van dat jaar direct opnieuw geplaatst. Op 4 mei 2020 nam Kaapse Kringen het voortouw om, onder andere op deze de plek, alle Joden die van Katendrecht zijn weggevoerd te herdenken. Ook alle verhalen over hen werden op 4 mei 2022 gerealiseerd. Er is gewerkt aan een route langs alle huizen op Katendrecht. Ook de basisscholen zijn inmiddels betrokken om werkstukken te maken. Opdat we deze families niet vergeten.
Bronnen:
Vergiftigde soep, GEMENGD BINNENLAND HET ZIEKENHUIS TE ROERMOND.. “Eindhovensch dagblad”. Eindhoven, 11-09-1928. Geraadpleegd op Delpher op 04-04-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMRHCE01:000054126:mpeg21:p005
https://www.joodsmonument.nl/nl/page/610011/het-lot-van-benedictus-bierschenk-en-zijn-familie.
https://www.joodsmonument.nl/nl/page/663447/samuel-bierschenk-april-1921-rotterdam
https://www.joodsmonument.nl/nl/page/610007/het-lot-van-levie-bierschenk.
https://www.joodsmonument.nl/nl/page/127480/levie-bierschenk
https://gw.geneanet.org/leenca?lang=en&pz=levie&nz=simoskie&ocz=0&p=betje+benedictus&n=bierschenk
https://www.joodserfgoedrotterdam.nl/brede-hilledijk-209b-vitebsk-meets-jerusalem-een-verhaal-over-migratie/
https://www.joodserfgoedrotterdam.nl/katendrechtsestraat-49a-een-laatste-notitie/
https://stadsarchief.rotterdam.nl/zoeken/resultaten/?mistart=20&mivast=184&mizig=100&miadt=184&milang=nl&misort=last_mod%7Cdesc&miview=tbl&mizk_alle=Aaron%20Cosman&mif4=Bevolkingsregister
https://www.genealogieonline.nl/de-joden-van-friesland/
www.delpher.nl
https://www.joodsmonument.nl/nl/page/610012/het-lot-van-jacob-bierschenk.https://www.joodserfgoedrotterdam.nl/katendrechtsestraat-49a-een-laatste-notitie/
https://joodsebegraafplaatsassen.nl/index.php/oorlogsslachtoffers/westerborkers/westerborkers
https://www.oorlogsbronnen.nl/thema/Centrale%20Inlichtingendienst
Arolsen archives
Illustratie:
Stadsarchief Rotterdam, beeld en geluid. PBK-9014 Versiering Raamstraat te Rotterdam ter gelegenheid viering van de Oranje feesten. 14 mei 1909. Prentbriefkaarten verzameld door het Stadsarchief Rotterdam, toegangsnummer 4029
Vergiftigde soep, GEMENGD BINNENLAND HET ZIEKENHUIS TE ROERMOND.. “Eindhovensch dagblad”. Eindhoven, 11-09-1928. Geraadpleegd op Delpher op 04-04-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMRHCE01:000054126:mpeg21:p005
Colofon:
Project: Stichting Kaapse Kringen, Marianne Ketting
Tekst: Stadsatelier Corneel, Cora de Roon
Research: Han de Bruijne, Cora de Roon
Eindredactie: Rob Snijders, historicus (www.joodserfgoedrotterdam.nl)
disclaimer
Wij hebben onze uiterste best gedaan van het materiaal op de website de makers en rechthebbenden te achterhalen. Ook hebben wij ons uiterste best gedaan om de ons aangeleverde informatie op de website zo verantwoord mogelijk te presenteren. Al hoewel wij daarbij zeer zorgvuldig te werk zijn gegaan kan het toch zijn dat een bezoeker, auteur, gebruiker of rechthebbende meent dat publicatie in strijd is met zijn of haar rechten, zoals portretrecht(en) en of auteursrechten. Indien een dergelijk situatie het geval lijkt verzoeken we onmiddellijk contact op te nemen met de projectleiders.
gepubliceerd:
4 april 2022
laatst bijgewerkt:
15 maart 2023