Topografie Rotterdam, toegangsnummer 4202. Foto afgebeeld in Groot Rotterdam, 29 juli 1927.
De familie Berkelouw handelt al zes generaties in boeken. Tot in het begin van de oorlog in Rotterdam, na de oorlog zette de enig overlevende zoon van Hartog Carel Berkelouw, Isidoor, de traditie voort in Sydney, Australië.
Vanaf 1812
Het verhaal begint in 1812 in de Kipstraat 79-2 in Rotterdam. Salomon (Elias Jacob) Berkelouw was handelaar in theologische boeken die in perkament gebonden waren. Dat soort boeken waren en vogue in de vroege negentiende eeuw. Uitgevers wisten dat hun boeken verkocht zouden worden zo lang ze over theologie zouden gaan. Salomon was een marskramer, gehuwd met Cornelia van Dam, en hij verkocht zijn waren op de kaden van de Rotterdamse haven. Zijn klanten waren vooral eigenaars van en schippers op de schepen die graan en andere agrarische goederen vanuit Zeeland en Zuid-Holland naar Rotterdam brachten.
De scheepseigenaren verkeerden in een financieel beter vaarwater en hadden een groeiende belangstelling voor de educatie. Er is verder niet veel bekend over Salomon Berkelouw behalve dat zijn carrière tot een plotseling en onfortuinlijk einde kwam. Op en koude wintermiddag, terwijl het sneeuwde, liep Salomon over een ijzige plank van een schip naar de kade. Halverwege verloor hij zijn evenwicht en viel in het ijskoude water. Voor er hulp was verdronk hij en zijn jutezak met boeken zonk met hem mee naar de bodem van de ijskoude haven.
Zijn jonge zoon Carel (Rotterdam, 7 juli 1839) was vastbesloten om de handel van zijn vader voort te zetten. Hij besloot een winkel te openen op de Nieuwe Markt in Rotterdam. De boekenwinkel floreerde en later betrok Carel een grotere winkel bij het Station Beurs in Rotterdam. Carel trouwde met Maria Blitz (Amsterdam, 8 maart 1844). Zijn zoon Hartog Carel (Rotterdam, 3 december 1872) breidde de familiezaak nog verder uit. Nadat hij stage had gelopen bij zijn vader in de zaak bij de Beurs opende hij een nieuwe zaak op de Schoolstraat 11, rond 1905 was er een vestiging op de Hoveniersdwarsstraat 8 (vanaf 1912 op 6b) en rond 1927 was er ook een vestiging op de Pompenburgsingel 25b.
| Hartog Carel Berkelouw (Rotterdam, – Auschwitz, ) was gehuwd met Henriëtte Engelsman (Amsterdam, – Auschwitz, ). Hun kinderen waren Sientje (Rotterdam, – Auschwitz, ), Hendrika (Rotterdam, – Auschwitz, ), Cornelia (Rotterdam, 4 juni 1900), Levie (Leo; Rotterdam, 30 januari 1902), Carel (Rotterdam, – Auschwitz, ), Elizabeth (Rotterdam, – Parijs, ) en Isidoor (Rotterdam, 17 april 1913). In het begin van de bezetting woonden Hartog en Henriëtte op de Veurnsestraat 16 in Scheveningen. Isidoor overleefde de oorlog en emigreerde na de oorlog naar Sydney en zette de familietraditie, antiquariaat en boekhandel, voort. |
Innovatief
Hij was de eerste die catalogi uitgaf en dit zorgde voor een internationale bekendheid. In 1928 kreeg de firma een lidmaatschap van de prestigieuze International Antiquarian Booksellers Association. De zaak ging voor de wind en de kinderen van Hartog; Sientje, Leo, Carel en Isidoor raakten betrokken bij de handel in boeken.
Tweede Wereldoorlog
De Tweede Wereldoorlog werd een donker hoofdstuk in de geschiedenis van de familie Berkelouw. Tijdens de verovering van Rotterdam in mei 1940 werd de zaak gebombardeerd en de volledige voorraad vernietigd. Een collectie antieke Bijbels, waarvan men dacht dat ze tot de meest waardevolle in Europa behoorden, ging hierbij verloren. Niet alleen goederen gingen verloren, Hartog Carel, Henriëtte, Sientje, Hendrika, Carel en Elizabeth overleefden de oorlog niet. Leo (Levie) had een aantal jaren eerder het familiebedrijf verlaten en het eens florerende bedrijf kwam tot stilstand. Het werk van vier generaties boekverkopers ging in een paar jaar verloren.
Direct na de bevrijding begon Isidoor het bedrijf weer op te bouwen. Hij verplaatste de onderneming naar de Kerkstraat 159 te Amsterdam en begon met veiling van boeken, wat een goede greep bleek. Maar Isidoor wilde niet in Europa blijven. De collectie van Berkelouw was al een keer vernietigd en hij wilde dat niet nog eens zien gebeuren. In 1948 liquideerde Isidoor het bedrijf en emigreerde naar Australië. Kort na aankomst in Sydney gaf Isidoor een catalogus uit, wat onmiddellijk de aandacht trok van boekverzamelaars. Hij begon zijn zaak op 38 King Street en hield van tijd tot tijd boekenveilingen. De zaak begon ook hier te floreren en Isidoor kon een grotere winkel openen op 114 King Street. Het management van de onderneming deelde hij met zijn twee zoons, Henry en Leo. In 1972 was de collectie zo groot geworden dat het noodzaak werd de onderneming nogmaals te verplaatsen, nu naar Rushcutters Bay en in 1977 ging de zaak naar ‘Bendooley’, een historisch gebouw net buiten Berrima in New South Wales.
In 1994 ging de zesde generatie, Paul, Robert en David, terug naar Sydney en opende daar een grote zaak in Paddington. In 1999 werd er een filiaal geopend in Leichhardt, waarna er nog meer filialen volgden in Sydney en Eumundi. Tegenwoordig is Berkelouw Books in Australië de grootste boekhandel in nieuwe boeken, zeldzame boeken, antiquarische boeken en tweedehands boeken, met een voorraad van meer van 2 miljoen boeken. En dat alles begon ooit op de Kipstraat in Joods Rotterdam.
bron:
Berkelouw, Advertentie. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 23-09-1927, p. 20. Geraadpleegd op Delpher op 27-02-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010857990:mpeg21:p020.
Hartog Carel Berkelouw, Stadsarchief Rotterdam, 494-03 Archief van de Gemeentesecretarie Rotterdam, afdeling Bevolking: bevolkingsboekhouding van Rotterdam en geannexeerde gemeenten, inventarisnummer 851-031.
Experience the tradition, booksellers since 1812 op http://berkelouw.com.au/pages/about (geraadpleegd 24 september 2022).
Salomon Berkelouw, Stadsarchief Rotterdam, 494-03 Archief van de Gemeentesecretarie Rotterdam, afdeling Bevolking: bevolkingsboekhouding van Rotterdam en geannexeerde gemeenten, inventarisnummer 570.
Schoolstraat 11, Stadsarchief Rotterdam, 3023-45. Adresboeken Rotterdam, 1901; p. 258. Alfabetische naamlijst.
Hoveniersdwarsstraat, Advertentie. “Het vaderland”. ‘s-Gravenhage; ‘s-Gravenhage, 21-07-1917. Geraadpleegd op Delpher op 24-09-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB23:001529036:mpeg21:p00008.
Kerkstraat, Advertentie. “De waarheid”. Amsterdam, 13-05-1946, p. 8. Geraadpleegd op Delpher op 24-09-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010850131:mpeg21:p008.
illustratie:
Hoveniersdwarsstraat, Advertentie. “Het vaderland”. ‘s-Gravenhage; ‘s-Gravenhage, 21-07-1917. Geraadpleegd op Delpher op 24-09-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB23:001529036:mpeg21:p00008.
Stadsarchief Rotterdam, beeld en geluid. 1971-871 Boekenstalletje van H.C. (Carel) Berkelouw (uiterst links) onder het spoorwegviaduct bij het Beursplein – Westnieuwland – Binnenrotte. Derde van links J. Visser. Ca. 1890.
Topografie Rotterdam, toegangsnummer 4202. Foto afgebeeld in Groot Rotterdam, 29 juli 1927.
gepubliceerd:
24 september 2022
laatst bijgewerkt:
24 september 2022