Op 23 juni 1892 werd Abraham van Dam in Rotterdam geboren als zoon van koopman Mozes van Dam (Dordrecht, 1847) en Rosetta van Ploeg (Rotterdam, 1850). Abraham groeide op in de Maasstad en woonde op adressen als de Goudseweg 172, Jonker Fransstraat 74b en Dijkstraat 69a. Abraham trouwde op 1 april 1915 met de Nederlands-hervormde Neeltje (Nel) Olff (Rotterdam, 6 oktober 1894 – Hilversum, 3 november 1952). Zij kregen een dochter Anna Rosa (Ans, Rotterdam, 15 september 1916 – Jeruzalem, 8 september 2010). Moeder Neeltje kwam in 1926 uit (nam het Joodse geloof aan). Het gezin was orthodox.
Abraham was leraar te Rotterdam en in 1931 hoofd onderwijs bij de A. S. Rudelsheimstichting te Hilversum. Vanaf die tijd werd hij actief in de Joodse wereld. Het gezin verhuisde op 27 april 1931 naar Hilversum in verband met deze betrekking en gingen daar op de Sumatralaan 4 wonen, een half uur lopen van het werk van Abraham. Abraham was een expert in het onderwijs aan en de opvoeding van het ‘achterlijke kind’, zoals dat in die tijd werd genoemd. Volgens een in memoriam in het Nieuw Israëlietisch Weekblad bouwde Abraham de Rudelsheimstichting op tot een van de beste op dit gebied.
In Hilversum werd Abraham eerst vice-voorzitter en later voorzitter van de Joodse gemeente. Hij zette zich in voor het vluchtelingenwerk. Tijdens de oorlog was hij, onder andere met rabbijn Nathan Dasberg, betrokken bij de illegale krant Hasjelsjéelet die in Bussum werd uitgegeven. Abraham overleed op 55-jarige leeftijd in Hilversum op 8 april 1948 aan een ernstige hartkwaal.
Verzet
Niet alleen Abraham zat in het verzet door de illegale krant, ook dochter Ans die voor en ten tijde van de oorlog op de Torenlaan 38 in Hilversum woonde. Ans was een ‘losse medewerker’ van Piet Meerburg en zorgde voor en onderduikplaats voor tientallen kinderen die vanuit de crèche op de Plantage Middenlaan in Amsterdam in de onderduik werden geholpen, waaronder Anneke Beekman die een onderduikplaats kreeg bij de dames Van Moorst in Hilversum.
| Er zijn meerdere kinderen die gered zijn in de oorlog waar Ans betrokken bij was buiten Anneke Beekman. In november 1943 bood Ans van Dam, verzetsstrijder, aan om de drie jaar oude Miriam Dasberg te laten onderduiken en voor haar te zorgen. Miriam was de dochter van rabbijn Nathan Dasberg uit Hilversum. De ouders van Ans waren bevriend met de Dasbergs, Ans studeerde medicijnen. Ze nam het meisje mee naar een tijdelijke locatie in Amsterdam. Deze plek bleek echter een valstrik te zijn en Ans wilde zo snel mogelijk met Miriam ontsnappen. Ze nam contact op met mevrouw Muurling en zorgde dat de 20-jaar oude Wibo Florissen en de 17-jaar oude Hein Robert Korpershoek zouden proberen om het kind te redden. Zij gingen naar het adres vermomd met hoeden en lange jassen, sloegen op de deur en schreeuwden luid dat er open gedaan moest worden, net zoals de nazi-soldaten gedaan zouden hebben. Wibo instrueerde de vrouw om het kind wakker te maken en aan te kleden zodat ze mee kon. Het verliep succesvol. Ze redden het meisje en brachten haar naar Ans, die nabij stond te wachten. Een week later werd Ans gearresteerd en gedeporteerd naar Auschwitz. Op 10 mei 1987 erkende Yad Vashem Hein Korpershoek en op 11 oktober 1987 Wibo Florissen als ‘Righteous Among the Nations’. |
Ans was gesperrt wegens haar gedeeltelijk niet-Joodse afstamming, het feit dat haar moeder uitgekomen was werd door de bezetter niet als heel belangrijk gezien. Zowel moeder als Ans stonden wel op de lijst met Joden maar op aanraden van een vriend, rabbijn Nathan Dasberg, lukte het hen om een Sper te bemachtigen vanwege de afstamming. Ans werd echter op 6 december 1943 opgepakt in Hilversum. De verzetsgroep waar ze deel van uitmaakte was verraden. Ans werd Joods verklaard en overgebracht naar Westerbork en daar in Barak 67 – de strafbarak – gehuisvest. Op 3 maart 1944 werd Ans naar Auschwitz gedeporteerd.
Ans was derdejaars bij haar studie medicijnen en werd als arts aangesteld in de ziekenbarak van Birkenau. Daar bleef ze tot augustus 1944 en werd toen naar een sub-kamp van Dachau, Kaufering, geëvacueerd. Enkele maanden later werd ze overgebracht naar het buitenkamp – Aussenkommando – Mühldorf waar ze ook als arts werd aangesteld. Ans werd uiteindelijk op 29 april 1945 bevrijd. Ans keerde terug naar Hilversum en kwam, totaal onverwacht bij haar vader en moeder. Het was niet mogelijk om van te voren bericht te sturen.
Terug in Nederland trouwde Ans op 27 augustus 1947 met psycholoog Max Drukker (Amsterdam, 8 februari 1916 – Jeruzalem, 15 mei 2001). Max en Ans kregen twee kinderen, Avi (Abraham) en Micha (Michael Joseph) (Hilversum, 11 februari 1950 – Egypte, 17 oktober 1973).
Het gezin van Ans en Max maakte in 1952 aliyah (emigreerde naar Israël).
Micha kwam om in de Jom Kippoer-oorlog. Hij was tank-commandant, stapte uit de tank na de aankondiging van de wapenstilstand en werd door een sluipschutter vermoord. Avi woont nog in Israël, heeft drie zoons en vier kleinkinderen.
bron:
Stadsarchief Rotterdam, Abraham van Dam, 494-03 Archief van de Gemeentesecretarie Rotterdam, afdeling Bevolking: bevolkingsboekhouding van Rotterdam en geannexeerde gemeenten, inventarisnummer 851-092, pagina 97610
Joods Biografisch Woordenboek, Dam, Abraham van, 1887 – 1948 via http://www.jodeninnederland.nl/id/P-3441
Registratiekaart Dachau Anne Rose van Dam via Arolsen Archives, 10015955
Kaart Joodse Raad Anna R van Dam via Arolsen Archives, 130276818
Anna Rosa van Dam op www.verzetsmuseum.org. https://www.verzetsmuseum.org/dachau/anna-rosa-van-dam (geraadpleegd 20 maart 2021).
“Familiebericht”. “De Gooi- en Eemlander : nieuws- en advertentieblad”. Hilversum, 1947/08/21 00:00:00, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 20-03-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011154912:mpeg21:p004
Bert Jan Flim, Omdat hun hart sprak, Geschiedenis van de georganiseerde hulp aan Joodse kinderen in Nederland 1942 – 1945 (Kampen 1997) 221
Database Righteous Among the Nations, Wibo Florissen en Hein Korpershoek via https://righteous.yadvashem.org/ (geraadpleegd 20 maart 2021)
“Abraham van Dam”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1948/04/16 00:00:00, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 21-03-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010872038:mpeg21:p004
“ZAAK ANNEKE BEEKMAN Aartsbisschop ging akkoord met een oplossing”. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 1958/12/12 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 25-03-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBNRC01:000037328:mpeg21:p007
“Advertentie aliyah”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1953/04/17 00:00:00, p. 11. Geraadpleegd op Delpher op 25-03-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010873883:mpeg21:p011
Louise Sorensen – Stein, memoires (nog te publiceren), per email d.d. 1 april 2021
illustratie:
“Familiebericht”. “De Gooi- en Eemlander : nieuws- en advertentieblad”. Hilversum, 1947/08/21 00:00:00, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 20-03-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011154912:mpeg21:p004
bruiloftsfeest collectie Louise Stein – Sorensen, met dank.
foto Ans van Dam met dank aan Louise Stein – Sorensen, met dank
“Advertentie aliyah”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1953/04/17 00:00:00, p. 11. Geraadpleegd op Delpher op 25-03-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010873883:mpeg21:p011
gepubliceerd:
20 maart 2021
laatst bijgewerkt:
1 april 2021